Термиз давлат университети

ҚАДИМГИ ХИТОЙ ФАЛСАФАСИ 
- қадимги Хитойда шаклланган антик 
фалсафа шакли. Улар юздан ортиқ бир-бирига мухолиф мактаблар бўлган. 
Сим Тянь қуйидаги энг асосий фалсафий мактабларни ажратган: 1.Ин ва Янь 
мактаби (инь-янь цзя). 2. Конфуцийчилар мактаби (жу цзя). 3. Моистлар 
мактаби (мо цзя). 4. Исмлар мактаби (мин цзя). 5. Ҳуқуқшунослар мактаби 
(фо цзя). Бу тасниф шартли бўлса-да, Хитой фал.си ҳақидаги барча адабиётлар 
шунга асосланади. Натурфал. (Инь ва Янь таълимоти) тарафдорлари қарама-
қарши томонлар ҳақидаги таълимотни илгари сурадилар (ёруғлик ва зулмат, 
эркак ва аёл, яхшилик ва ёмонлик). Ўша давр фал.сининг асосий вазифаси бу 
қарама-қаршиликларнинг ўзаро келишуви масаласйни ҳал қилишдан иборат 
бўлган. Шунингдек, улар барча муаммоларни бирдан ўрганиш мураккаблигини 
эътироф килганлар. Кун Цю ёки 
Конфуций 
биринчи Хитой фай.и ҳисобланади. 
ҚАДИМГИ ЮНОН ФАЛСАФАСИ 
- шартли равишдаривожланишнинг 4 
асосий босқичига бўлинади.(1)- босқич мил.ав 6-5 а.ни ўз ичига олади. Бу — 
Суқротгача бўлган даврдир. Бу босқичга Милет мактаби, Фалес, Анаксимен, 
Аниксимандр, Эфеслик Гераклит, Элей мактаби, Пифагор ва пифагорчилар, 
Эмпедокл ва Анаксагор, қад. Юнон атомистик назариётчилари Левкипп ва 
Демокрит ижоди мансуб.2-босқич мил.ав. 5-а.нинг 2-ярми ва 4-а. охиригача 
бўлган давр. У классик давр ҳам деб характерланади. Бу боскичда буюк фай. 

---

165 
Суқрот, Платон ва Аристотель яшаб ижод этган. Аристотель таълимоти эса, 
Қ.ю.ф.нинг чўққиси ҳисобланади. Қю.ф. тараққиётишшг учинчи босқичи 
мил.ав. 4-а. охири ва 2-а.лар бўлиб, эллинизм даври деб аталади. 
ҚАДИМГИ ҲИНДИСТОН ФАЛСАФАСИ 
- Ҳиндистон ҳудудида топилган энг 
қадимги ёзма ёдгорликларга (2500—1700) асосланадиган антик фал. шакли. 
Қад. ҳинд жамияти ҳаёт ҳақидаги илк манба Ведалар ҳисобланади. Ведалар 
деярли тўққиз аср давомида (мил.ав. 1500—600 й.) тузилган. Ведалар диний 
моҳиятга эга бўлган ёзма матнлардир. Веда ёдгорликлари нафақат ўз даврини 
маънавий ҳаёти ҳақида ёзма ахборот манбаи, балки жамиятнинг иқтисодий-
ижтимоий тузилиши, оламни билиш даражаси ва б. ҳақида ҳам қатор 
маълумотлар беради. Ведаларда дунёнинг пайдо бўлиши, коинот, табиат 
жараёнлари ҳакида сўз боради. Шунингдек, субстанция муаммоси, инсонда 
руҳнинг мавжудлиги, дунё-нинг абадийлиги ва индивиднинг вақгинчалиги 
ифодаланади. ҚҲ.ф. ортодоксал — миманса, веданта, санкхья ва йога, ҳамда 
ноортодоксал буддизм, жай-низм ва чорвака — локаята йўналишларига 
бўлинган. Миманса ва веданта Худо гоясини улуғлаб, унда дунёнинг маънавий 
асоси мужассамлашган, деб тушунганлар. Чорвака — локаята ва вайшешика 
мактаби вакиллари эса, дунёни табиий асосга эга эканлигини, мавжуд дунё 
турли ҳодисанинг бир бутунликда намоён бўлишини тан олганлар. 
Ҳиндистондаги диний-фал-ий таълимотлардан бири 
буд-дизмдир. 
Жайнизм 
таълимотининг асосчиси Маха-виро Вардхаманадир (мил.ав. 6-а.). Жайнизм 
таълимотида диний-фал-ий қарашлар қоришиб кетади ва дуализм улуғланади. 
Инсон моҳияти иккига: моддий (ажива) ва маънавий (жива)га бўлинади. 
Уларни юпқа матога ўхшаган карма боғлаб туради. Жайнистлар иккита 
фундаментал сифатни мужассамлаштирган карманинг саккиз турини 
яратадилар