Термиз давлат университети

ҲАЁТ ФАЛСАФАСИ 
— кенг маънода ҳаётнинг мазмуни, мақсади ва қадр-
қиммати ҳақидаги муаммоларни тадқиқ ва талқин этувчи фал-ий оқим. Ҳ.ф. 
ҳаётнинг моҳиятини унинг ўзидан англаб олишга интилади. У ҳис-туйғулар ва 
инстинктларни улуғлайди, акдни танқид ва инкор қилади. Ҳ.ф.нинг асосий 
тушунчаси «ҳаёт» ҳисобланади. Мазкур тушунча Ҳ.ф. турли вариантларида 
турлича талқин этилади. Фридрих Ницше томонидан асос солинган, 
кейинчалик Клагес ва Т.Лессинг томонидан ривожлантирилган табиий-
биологик талқинда ҳаёт табиийлик билан қиёсланади ва ҳар қандай 
сунъийликка қарши қўйилади. Ушбу йўналиш тарафдорлари куч-қудратни 
улуғлайдилар, ҳар қандай ғоянинг рўёбга чиқишини кишилар ёки ижтимоий 
гуруҳларнинг манфаатлари билан боғлайдилар. Тарихий талқин тарафдорлари 
бўлмиш Дильтей, Шпенглер, Зиммель, Ортега-и-Гассет ҳаётнинг моҳиятини 
ички руҳий кечинмалардан излайдилар. Ҳаёт ва ҳаётийликни борлиқнинг 
ўзгармас принципи сифатида талқин этган фай.лардан фарқли ўлароқ бу 
мутафаккирлар ҳаётнинг индивидуал шаклларига эътиборни қаратадилар. 
Бергсон эса ҳаётнинг пантеистик талқинини таклиф этади. Унинг фикрига кўра, 
ҳаётнинг моҳияти ўз-ўзини қайта ишлаб чиқариш ва янги шаклларни 

---

168 
яратишдан иборат. 20-а.да Ҳ.ф.-нинг айрим принциплари экзистенциализм, 
персонализм, айниқса, фал-ий антропология томонидан ўзлаштирилди. 
ҲИС-ТУЙҒУ ФАЛСАФАСИ 
- эътиқод фалсафаси-ҳақиқат манбаини мавҳум 
тафаккурдан эмас, ҳис-туйғудан (эътиқоддан) излаган, тафаккурда (дунё-
қарашда) ва фаолиятда (ҳаётда) етакчи ўринда субъектив ҳис-туйғуларни 
қўйган фал-ий йўналиш. Ҳ.-т. ф. 18-а.да ўз даврига хос бўлган сентиментал 
кайфиятдан келиб чиққан эди. Унинг асосий намоян-даси Ф.ПЯкоби 
ҳисобланади. 
ҲУСАЙН БОЙҚАРО 
- (1438, Ҳирот-1506, Бобо Илоҳим)—шоир, файласуф ва 
йирик давлат арбо-би; 
Амир Темурнтг 
эвараси; Ғиёсиддин Мансур Бойқаро 
Мирзонинг учинчи ўғли. Отаси вафотидан сўнг Ҳ.Б. 14 ёшигача мактабда 
таълим олади, шу мактабда Алишер Навоий билан дўстлашади.1470—1506 
й.лари Хуросон ҳукмдори бўлади. Унинг давлати шимолда Хоразмдан, 
жанубда Қандаҳор ва Сейистонгача, шарқда Бахл ва Ғазнидан, ғарбда 
Доиғонгача бўлган ҳудудни ўз ичига олган.«Ҳусайний» тахаллуси билан ижод 
қилган. Б. ўз даврининг маърифатли шоҳларидан эди. Унинг ижтимоий-фал-ий 
дунёқараши ўша давр ҳукмрон ижтимоий қарашларидан фарқ қилган. Ҳ.Б. 
нуқтаи назарида, маърифатлилик деганда биринчи навбатда, диний эътиқод 
мустаҳкамлиги, шариат қонун-қоидаларига оғишмай амал қилиниши ва ўз 
даври ахлоқ меъёрларига риоя қилиш тушунилар эди. Лекин шу билан бирга, 
дунёвий илм билан шуғулланиш, адабиёт билан ошно бўлиш ҳам маърифатли 
шахснинг ажрал-мас белгилари бўлмоғи лозим.