Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

Jamoaning rasmiy (ishchanlik) va norasmiy (hissiy) tuzilishini
bir-
biridan farqlash lozim. 
Jamoaning rasmiy tuzilishi
deganda jamoa 
faoliyatining turli ko‗rinishlarini amalga oshirish uchun zarur bo‗ladigan 
tashkiliy jihatlari ko‗zda tutiladi. Mazkur jihat bir tomondan jamoa a'zolari 
o‗rtasida yuzaga kelgan ishchanlik munosabati mazmunini ifoda etsa, ikkinchi 
tomondan, rahbarlik vazifasini bajaruvchi shaxslar tomonidan jamoa a'zolarining 

---

xatti-harakatlari va intilishlarini muvofiqlashtirish yo‗lida tashkil etilayotgan 
boshqaruv faoliyati mohiyatini yoritishga xizmat qiladi. 
Norasmiy tuzilma 
jamoaning barcha a'zolari o‗rtasidagi shaxslararo 
ma'naviy-psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruhni tashqil 
qiluvchi ayrim a'zolar o‗rtasidagi tanlash munosabatlari mazmunini ifodalaydi. 
Jamoaning har bir a'zosi mavjud munosabatlar tizimida u yoki bu o‗rinni 
egallaydi. O‗quvchining jamoadagi o‗rni uning shaxs sifatida shakllanishi va 
kamolotga erishishiga muhim ta'sir ko‗rsatadi. Maktab yoki sinfdagi rasmiy va 
norasmiy tuzilmalar bir-biriga muvofiq bo‗lganda, jamoaning rasmiy 
yetakchilari norasmiy munosabatlar tizimida ko‗zga ko‗ringan o‗rinni egallagan 
holdagina u chinakam jamoa bo‗la oladi. Shuningdek, norasmiy guruhlar 
(mikroguruhlar) umumjamoa ijtimoiy manfatlari uchun kurashuvchi guruhlar 
bo‗lgandagina jamoa o‗zini chinakam jamoa tarzida namoyon etishi mumkin. 
Yashash joylarida o‗zaro birikkan bolalar guruhlari qanchalik ahil va 
inoq munosabat asosida tashkil topgan bo‗lmasin haqiqiy jamoa bo‗la olmaydi. 
Chinakam jamoa ijtimoiy ahamiyatga moyillik faoliyatini tashkil eta olishi, 
jamoa a'zolari o‗rtasida o‗zaro hamkorlik va ishchanlik xarakteridagi aloqa va 
munosabalarni qaror toptirishi lozim. Jamoaning majburiylik belgisi unga 
o‗qituvchiik rahbarlikning yo‗lga qo‗yilishidir. 
Shunday qilib, jamoa bir necha (a'zo) kishidan iborat guruh bo‗lib, u 
ijtimoiy ahamiyatga ega bo‗lgan umumiy maqsad asosida tashkil topadi. Jamoa 
tomonidan amalga oshirilayotgan faoliyat uning oldiga qo‗yilgan maqsad 
mazmunini ifoda etadi. Jamoa a'zolari o‗rtasida qaror topgan o‗zaro birlik, 
shuningdek, ular o‗rtasida tashkil etiluvchi munosabat jarayonidagi tenglik 
jamoaga rahbarlik qilish, jamoa a'zolarining guruh yetakchilariga bo‗ysunishlari, 
shuningdek, ular tomonidan jamoa oldidagi javobgarlik hissini anglashlari 
uchun zamin yaratadi. 
Jamoa va uni shakllantirish o‗qituvchiik faoliyatining maqsadi 
hisoblanidi. Muhim tarbiyaviy ta'sir kuchiga ega bo‗lgan sub'ektlarning alohida 
namuna ko‗rsatishlari jamoani shakllantirishning muhim vositasi bo‗lib, ushbu 
vosita yordamida jamoaning barcha yoki muayyan a'zosini tarbiyalash ijobiy 
samaralar beradi. 
Jamoa tomonidan hal etilishi ko‗zda tutilgan yetakchi tarbiyaviy vazifa 
shaxsni har tomonlama tarbiyalash, unda ijobiy sifatlarni tarbiyalash hamda 
mustahkam hayotiy pozitsiyani qaror toptirishdan iboratdir. 
Umumiy o‗rta ta'lim hamda o‗rta maxsus kasb-hunar ta'limi 
muassasalarida jamoani shakllantirish mas'uliyatli vazifa sanaladi. 
Maktab jamoasi tarkibida eng barqaror bo‗g‗in - bu muayyan sinflar 
negizida shakllangan jamoalar sanaladi. Sinf jamoasi tarkibida o‗quvchilar 
tomonidan amalga oshiriluvchi asosiy faoliyat o‗qish faoliyati sanaladi. Aynan 
sinf jamoasida shaxslararo aloqa va munosabatlar tarkib topadi. Shuningdek, 
sinflar jamoalari negizida maktab jamoasi shakllanadi. Maktab jamoasi ikki 
muhim bo‗g‗in – o‗qituvchilar jamoasi hamda o‗quvchilar jamoasi asosida 

---

tarkib topadi. O‗quv yurtlari jamoasi tarkibida o‗quvchilar jamoasi asosiy 
qismni tashkil etadi. O‗quvchilar jamoasi - bu ijtimoiy ahvoli shuningdek, 
umumiy saylov organlari oldidagi umumiy javobgarlik, barcha a'zolarning 
huquq va burchlari tengligi asosidagi o‗zaro birlikka ega o‗quvchilar guruhidir. 
O‗quvchilar jamoasi unga rahbarlikni olib boruvchi o‗qituvchilar hamda 
bolalardan iborat jamoaning murakkab birlashmasi bo‗lib, o‗z-o‗zini nazorat 
qilish hamda o‗z-o‗zini boshqarish huquqi, shuningdek, o‗ziga xos psixologik 
muhit va an'analariga ega bo‗ladi. 
Jamoani shakllantirish muayyan qonuniyatlarga bo‗ysunadigan uzoq 
muddatli murakkab jarayondir.