Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Qonning kislorod tashishi

Kislorodni asosan eritrotsitlar tashiydi. Arterial qopdan ajratibolinadigan 19hajm%kislorodning faqat 0,3 hajm% plazmada erigan, O₂ ning qolgan miqdori eritrotsitlardagi gemoglobin bilan ximiyaviy birikkan bo‘ladi. Gemoglobin kislorod bilan bo‘sh, oson dissotsiatsiyalanadigan birikma — oksigemoglobinni hosil qiladi. Gemoglobinning kislorod bilan birikishi kislorod tarangligiga bog‘liq bo‘lib, oson qaytariluvchi protsessdir. Kielorod tarangligi pasayganda oksigemoglobin kislorod beradi.

Qondagi vodorod ionlari konsentratsiyasi oshganda, ya’ni rN kamayganda, gemoglobinning kislorod biriktirish xossasi pasayadi, Modomiki shunday ekan, kislorodning parsial bosimi birday turganda karbonat angidrid tarangligi ortganda oksigemoglobin kam hosil bo‘ladi (56-rasm). Bu hodisani birinchi marta B. F. Verigo payqagan va Xr. Bor to‘la analiz qilgan.
Kislorodiing parsial bosimi 40 mmsimob ust. ga teng bo‘lganda, ya’ni venoz qondagi parsial bosimi qancha bo‘lsa, o‘sha bosimda karbonat angidrid ishtirokida gemoglobinning kislorod biriktirish xossasi juda pasayadi. Gemoglobinning bu xoosasi organizm uchun muhim ahamiyatga ega. To‘qimalarning kapillyarlarida qondagi karbonat angidrid tarangligi ortadi va gemoglobiniing kislorod biriktirish xossasi pasayadi, bu esa kislorodiing to‘qimalarga o‘tishini osonlashtiradi. O‘pka alveolalarida karbonat angidridning bir qismi alveolyar havoga o‘tadi, shu tufayli o‘pka alveolalarida gemoglobinning kislorod biriktirish xossasi kuchayadi, bu esa oksigemoglobin hosil bo‘lishini osonlashtiradi.
Zo‘r berib jismoniy ish bajarilayotganda (Qonga modda almashinuvining kislotali mahsulotlari, jumladan sut kislotasi o‘tadi, bu
esa gemoglobinning kislorod biriktirish xossasini juda susaytirib, muskullarga bir talay kislorod o‘tishiga yordam beradi.
Gemoglobiniing kislorod biriktirish va berish xossasi temperaturaga ham qarab o‘zgaradi. Tashqi muhitdagi kislorodning parsial bosimi birday turganda oksigemoglobin odamning gavda temperaturasida (37—38°) pastroq temperaturadagiga nisbatan ko‘proq kislorod beradi.

3.