Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Leykotsitlar. Leykotsitlar qonning maxsus pigmentga ega bo‘lmagan yadroli hujayralaridir. Rangsiz bo‘lganidan oq qon tanachalari deb xam atashadi. Sog‘lom odam qonining 1mm³.da 4000-9000 leykotsit uchraydi. Turli uy hayvonlarining qonidagi leykotsitlarning soni 15 – jadvalda, laboratoriya hayvonlarini turli leykotsitlarining miqdori 16 - jadvalda keltirilgan.

Leykotsitlarning soni doimo bir xilda turmaydi. Organizmning faollik holatiga, tun va kunga hamda boshqa omillarga bog‘liq holda leykotsitlar soni o‘zgarib turadi. Leykotsitlar soni 10000dan oshib ketsa leykotsitoz, 4000dan kamayib ketsa leykopeniyaga olib keladi.

Fiziologik va reaktiv leykotsitozlar farqlanadi. Ovqatlanish, jismoniy mehnat qilish, qattiq hayajonlanish, biror joyning juda qattiq og‘rishi periferik qonda leykotsitlar sonining ko‘payib ketishiga olib keladi. Bu leykotsitoz organizmdagi oq qon tanachalarining qayta taqsimlanishi natijasi hisoblanadi. Taloq, ko‘mik, o‘pkada bo‘lib, qon aylanishida ishtirok etmagan leykotsitlar aytib o‘tilgan omillar ta’sirida qonga o‘tadi va soni ortadi.
Reaktiv leykotsitoz esa qon yaratish a’zolaridan ko‘p miqdorda uncha etilmagan leykotsitlarning ajralishiga bog‘liq. Leykotsitozning bu turi ko‘pincha o‘tkir yallig‘lanishning belgisi bo‘ladi.
Leykopeniya ba’zi kuchli toksinlar ishlab chiqaradigan mikroblar paydo qilgan kasalliklarning alomati hisob-lanadi. Radioaktiv nurlanish va zaharli moddalarning surunkali ta’siri ham leykopeniyaga olib keladi.
Leykotsitlarning barcha turlari amyobasimon harakat qiladi. Ba’zi kimyoviy ta’sirlovchilar leykotsitlarni o‘ziga tortadi. Ular kapillyarlar devoridan o‘tib, shu ta’sirlovchilar tomon harakat qiladi. Bu hodasani musbat xemotaksis deb ataladi. SHikastlovchi omillarga etib borgach, leykotsitlar ularni o‘zining sitoplazmasi bilan qamrab olib, enzim yordamida parchalaydi, ya’ni fagotsitoz ro‘y beradi. YAkka leykotsit 15-20 mikrob hujayrasini qamrab olishi mumkin. Fagotsitozdan tashqari, leykotsitlar organizm himoyasi uchun muhim bo‘lgan bir qator moddalarni ajratadi. Bu moddalar bakteriyalarga, toksinlarga qarshi xossalarga ega bo‘lgan antitanachalar, fagotsitoz va jarohatlarning bitishini tezlashtiruvchi omillar bo‘lishi mumkin.
Leykotsitlar qobig‘i yuzasiga ba’zi moddalarni biriktirib olib, ularni kerakli joyga etkazadi.
Foiz birligida ifodalangan leykotsitlar turlari o‘rtasidagi nisbat leykotsitar formula deb ataladi. Katta yoshli odamning leykotsitar formulasi granulotsitlardan: neytrofillar – 50-70%; eozinofillar – 1-5% va bazofillar – 0-1%, agranulotsitlardan: lifotsitlar – 20-40% va monotsitlar – 2-10% tashkil qiladi.