Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya kafedrasi

Gaz sanoati. Gaz yoqilg’i va kimyo sanoati uchun xom-ashyo hisoblanadi. Gazning yer yuzidagi zahirasi 180-200 trl. kub m baholanadi. Gaz ko’p hollarda neft uchraydigan rayonlarda qazib olinadi.
Tabiiy gaz qazib chiqarishning rivojlanishi XX asrning o’rtalariga to’g’ri keladi. G’arbiy yarim sharda gazning yirik zahiralari AQSh, Kanada, Meksika, Venesuela, Argentinada, Sharqiy yarim sharda esa Yaqin va O’rta Sharq rayonida Jazoir, Niderlandiya, Buyuk Britaniya, Norvegiya, Ruminiya, Italiya, GFR, Avstraliyada to’plangan.
MDH davlatlariga Jahon gaz zahiralarining 1|3 qismi to’g’ri keladi.
Dunyoda gaz qazib olish bo’yicha birinchi o’nlikka Rossiya, AQSh, Kanada, Turkmaniston, Niderlandiya, Buyuk Britaniya, O’zbekiston, Indoneziya, Jazoir, Saudiya Arabistoni kabi mamlakatlari kiradi.
Gaz halqaro va ichki gaz quvur magistrallari orqali tashiladi.
Rossiyaning G’arbiy Sibirdan qazib olinayotgan gazning asosiy qismi mamlakatning Yevropa qismida Ukrainaga, Belorussiyaga hamda Sharqiy va G’arbiy Yevropa mamlakatlariga gaz quvurlari orqali yetkazib beriladi.
AQShda gaz quvurlari janubdan shimoli-sharqga tomon yo’naltirilgan. Bir qancha gaz quvurlari dengiz tubidan o’tkazilgan. Masalan.: Shimoliy dengiz shelefidagi konlardan Buyuk Britaniyaga, Norvegiyaga, GFR ga, Jazoirdan Sitsiliya oroligacha gaz quvurlari o’tkazilgan. Jahonda gaz eksport qiluvchi mamlakatlarga Rossiya, Niderlandiya, Kanada, Norvegiya mamlakatlari hisoblanadi. Gaz import qiluvchi asosiy mamlakat Yaponiya hisoblanadi.
Ko’mir sanoati. Ko’mirning aniqlangan zahirasi 75 trln t deb hisoblanadi. Asosiy ko’mir qazib oluvchi mamlakatlarga Xitoy, AQSh, Rossiya va Polsha kiradi.
Xitoyda ko’mirning katta qismi sharqiy provintsiyasida qazib chiqariladi. AQShda ko’mir qazib olish sharoiti qulay bo’lgan Appalachi havzasidan qazib olinadi (60 % i ochiq usulda qazib olinadi).
Rossiyada ko’mir qazib olishning asosiy qismi sharqiy rayonlarga to’g’ri keladi (Kuznetsk va Irkutsk havzasi). Shuningdek Janubiy Yoqutiston ko’mir havzasi istiqbolli havza hisoblanadi.
Ko’mir eksport qiluvchi asosiy mamlakatlar Avstraliya, AQSh, JAR, import qiluvchi mamlakatlar esa Yaponiya va EIH mamlakatlari hisoblanadi.
Germaniya qo’ng’ir ko’mir qazib olish bo’yicha oldingi o’rinda turadi. Jahonda aniqlangan ko’mir zahiralarining 40 % i, qazib olinadigan ko’mirning 60 % ga yaqini MDH mamlakatlariga to’g’ri keladi.