Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya kafedrasi

O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI GEOGRAFIYa KAFEDRASI JAHON GEOGRAFIYaSI I-qism (Dunyoning umumiy tavsifi) ma’ruzalar matni Termiz-2021

1-Mavzu. XALQARO MEHNAT TAQSIMOTI VA UNGA TA’SIR ETUVCNI OMILLAR (2soat)

1.Xalqaro geografik mehnat taqsimoti.
2.Jahon xo’jaligi markazlari.
Tayanch so’zlar:
Jahon xo’jaligining shakllanishi, tarmoqlar tarkibi, xalqaro geografik mehnat taqsimoti, jahon xo’jaligining geografik «modeli», xalqaro ixtisoslashgan tarmoqlar, iqtisodiy integratsiya, mintaqaviy va tarmoqlar guruhi.
1. Xalqaro geografik mehnat taqsimoti.
Jahon xo’jaligining shakllanishi va rivojlanishida xalqaro geografik mehnat taqsimotining o’rni va ahamiyati beqiyosdir. Geografik mehnat taqsimoti bu ijtimoiy mehnat taqsimotining hududiy shaklidir.
Geografik mehnat taqsimoti miqiyosiga ko’ra rayonlararo va halqaro mehnat taqsimotiga bo’linadi. Geografik mehnat taqsimotining asosida tabiiy va sotsial-iqtisodiy omillar yotadi. Xalqaro geografik mehnat taqsimoti ayrim tarixiy davrlarda xar xil ko’rsatkichlar va xususiyatlar bilan ifodalanadi. Geografik mehnat taqsimotining asosiy natijalari qatorida mehnat unumdorligining o’sishi, iqtisodiy rayonlarning shakllanishi va ixtisoslashuvi alohida o’rin egallaydi.
Halqaro geografik mehnat taqsimoti jahon xo’jaligining harakatlantiruvchi kuchi va negizidir. Halqaro geografik mehnat taqsimoti ayrim mamlakatlarning ma’lum turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishga hamda ular bilan keyinchalik ayirboshlashga ixtisoslashuvni anglatadi.
Geografik mehnat taqsimotining eng muhim natijasi-bu xalqaro ixtisoslashuv tarmog’idir. Ayrim mamlakatlarning ma’lum turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishga ixtisoslashuvi ushbularni o’zining ichki ehtiyojlaridan ortiqcha miqdorda ishlab chiqarishni taqazo etadi. Buning oqibatida xalqaro ixtisoslashuv tarmoqlari, ya’ni eksport mahsulotlar ishlab chiqaruvchi hamda mamlakatning xalqaro geografik mehnat taqsimotidagi o’rnini aniqlab beruvchi tarmoqlar shakllanadi.