Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya kafedrasi

Keys banki
1.Fanning tez sur’atlarda rivojlanishi natijasida kelajakda sanoat tarmoqlarida qanday yangi tarmoqlar vujudga keladi deb o’ylaysiz?
2.FTI yutuqlari nima sababdan rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotini to’la qamrab ololmadi?.
Nazorat savollari
1.Jahon xo’jaligining shakllanishi va rivojlanishi xususida gapirib bering.
2.Fan-texnika inqilobining jahon xo’jaligiga ta’siri haqida gapirib bering
3.FTIning to’rtta asosiy xususiyatlari va to’rtta tarkibiy qismlariga ta’rif bering
4.Rivojlanishning evolyutsion va inqilobiy yo’llari deganda nimani to’shunasiz?.
3-Mavzu. DUNYONING HOZIRGI ZAMON SIYОSIY XARITASI, JAHON MAMLAKATLARINING SOSIAL-IQTISODIY GURUHLARI (4 soat)
Reja:

1. 
   Jahon siyosiy kartasi ahamiyati va o’ziga xosligi.
   
2. 
   Jahon siyosiy kartasi shakllanishining hususiyatlari va bosqichlari.
   
3. 
   Dunyo mamlakatlari tipologiyasi.
   
4. 
   Davlat tuzumi va davlat tuzilishi.
   

Tayanch so’zlar:
Dunyo siyosiy kartasining shakllanish davrlari (qadimgi, o’rta asrlar, yangi davr, eng yangi davr), hududining kattaligi, aholi sonining ko’pchiligi, geografik o’rni, rivojlangan, rivojlanayotgan mamlakatlar, monarxiya, respublika, unitar, federativ, konfederatsiya.
1.Jahon siyosiy kartasining ahamiyati va o’ziga xosligi.
Siyosiy kartasining ahamiyati g’oyat katta bo’lib, u mamlakatlarning xalqaro o’rnini, dunyoda egallagan mavqeini, ichki siyosiy-ma’muriy strukturasi xususiyatlarini o’zida yaqqol aks ettiradi.
Mamlakatlar va halqlarning butun xayoti ularning davlat (siyosiy) chegaralari belgilangan o’z xududlarida o’tadi. Ularning aynan shu yo’nalishda o’rganish iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy geografiyaning asosiy vazifasi hisoblanadi. Bir tomondan, dunyo va regional muammolar ayrim mamlakatlarning muammolaridan o’sib chiqadi va shakllanadi, boshqa tomondan esa, ularning rivojlanishi boshqa ko’plab mamlakatlarga bevosita katta ta’sir ko’rsatadi.
Shu bilan bir qatorda halqaro hayotda siyosiy, iqtisodiy (shu jumladan, sanoat, transport va boshqa sohalardagi xo’jalik qurilishlari), ekologik muammolarini bir nechta davlatlarning birgalikdagi sa’y- harakatlari, umumiy mablag’lar hisobiga hal etish yo’llari tobora ko’payib bormoqda. Bunday muammolar yechimi davlat xududlari suverenitetining tugaganligini aslo ko’rsatmaydi. Mustaqil davlatlarning tashkil topishi shakllanishi, rivojlanishi shuningdek, ularning barbod bo’lishi yoki suverenitetining tugatilishi o’zgarishi yoki tubdan o’zgarilishi va boshqalari g’oyat murakkab tarixiy jarayonlar bo’lib, ko’plab ichki va tashqi amallar-siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, etnik, diniy va boshqalar bilan belgilanadi. Bunda ko’pincha mamlakatlar va halqlar hayotining murakkab muammolari ko’p yillar, ba’zan asrlar davomida yechilmay qoladi.
Dunyo siyosiy kartasi g’oyat o’zgaruvchan xususiyatga ega. U quyidagi asosiy siyosiy-geografik o’zgarishlarni aks ettiradi: muayyan davlatning boshqa davlat bilan qo’shilishi (birlashishi, bir davlatning boshqa davlat tarkibiga kirishi va .b); davlatchilikning (siyosiy suverenitetining) yo’qotilishi, davlatlar (mamlakatlar) maydonining hududlar va akvatoriyalar, ular chegaralarining o’zgarishi; poytaxtning almashishi (o’zgarishi); davlat, mamlakat va poytaxt nomlarining o’zgarishi; davlat boshqaruvi shaklining o’zgarishi, boshqalar bu elementlarning barchasi siyosiy-geografik kartaning asosiy mazmunini belgilab beradi.