Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

 
3.2. MAKTABGACHA KATTA YOSHDAGI BOLALAR NUTQINI 
RIVOJLANTIRISHGA OID MASHG‘ULOTLARNI REJALASHTIRISH VA 
TASHKIL ETISH. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh hamda individual-psixologik xususiyatlarini 
hisobga olishni aytilsa ham amalda unga deyarli e’tibor berilmadi. Shuning uchun 
ham “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da o‘qituvchilar va tarbiyachilarning 
kattagina qismi yaxshi tayyorgarlik ko‘rmaganligi, ularning bilim va kasb saviyasi 
pastligi jiddiy muammo tug‘dirayotganligi, malakali pedagog kadrlarga katta ehtiyoj 
borligi alohida ta’kidlangan edi.

---

71 
Kadrlar malakasining pastligi, shubxasiz, hozirgi sharoitda ilg‘or pedagogik 
texnologiyalardan foydalanishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Nega-ki, jaxon standartlari 
asosida nutqni rivojlantirishning hozirgi zamon metodlari, ta’limni tashkil etish 
shakllari yuksak mezonlar bilan ulchanadi. Maktabgacha katta yoshdagi bolalar 
nutqini rivojlantirishning qulay shart-sharoitlarini aniqlash natijasida ularning tevrak-
atrof obyektlarini o‘rganishlarida quyidagi metodlardan foydalangan holda o‘z 
ishlarini rejalashtirishlari maqsadga muvofiq degan xulosaga keldik: 
- kuzatish metodi (qurilayotgan bino, inshootning diqqatga sazovor joylarini ko‘zdan 
kechirish, boqqa sayohat va shu kabilar); 
- fotosuratlar, videoroliklar namoyish etish (tevarak-atrof obyektlarini bevosita 
o‘rganish imkoni yo‘q bo‘lgan takdirda); 
- o‘yinchoqlarni tomosha qilish. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishga oid mashg‘ulotlarni 
rejalashtirishda suhbat metodi, imitatsiya metodi, qayta hikoyalash va og‘zaki insho 
metodlaridan foydalanishni alohida hisobga olish zarur. 
Nutqni rivojlantirishda S.V.Petrina tomonidan tavsiya etilgan ko‘rgazmali o‘yin-
mashg‘ulotlari va etnik harakterdagi o‘yin inssenirovkalar ham muhim o‘rin tutadi. 
Aniq shart-sharoitlardan kelib chiqqan holda, nugqni rivojlantirishda suhbat, 
ko‘gazmali hamda o‘yin usullaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Amaliyotda 
ko‘roq quyidagi usullarni qo‘llash mumkin: 
- nutqiy namuna (bu tarbiyachining tug‘ri va sayqallangan nutq faoliyati); 
- takrorlash (aynan bir xil nutq elementlari tovushlar, so‘zlar, iboralardan bir necha 
marta foydalanish); 
- tushuntirish (biron-bir hodisa yoki harakat obrazining mohiyatini ochib berish); 
- maktabgacha yoshdagi bolalarga qanday harakat qilish, talab qilinadigan 
natijaga qanday erishish lozimligini ko‘rsatish, izohlash 

---

72 
— maktabgacha katta yoshdagi bolalarning muayyan nutq harakatini ko‘p 
marta bajarishi. 
Maktabgacha ta’limning hozirgi advoli damda “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi” talablarini hisobga olib, bolalar bog‘chasida mashg‘ulotlarni rejalashtirishda, 
avvalo, nutq o‘stirish bo‘yicha ustivor masalalarni hisobga olmoq lozim. Ushbu 
metodning mohiyati quyidagilardan iborat;
Adabiy manbalarni taqlil qilish, ish tajribalarini o‘rganish asosida 
so‘rovnomalar natijalari hisobga olindi. Qayd etuvchi eksperimentlar yetgkazilib, 
maktabgacha katta yoshdagi bolalar tomonidan tevarak-atrofni o‘rganiisha ular 
nutqini rivojlantirish masalalarini u yoki bu darajada hal etish aniqlanadi. So‘ngra 
ekspertlar tanlandi (bular yetakchi olimlar, metodistlar, tajribali tarbiyachilar va 
boshqalar).