Термиз давлат университети мактабгача таълим методикаси кафедраси

1.2. Ўйин турлари ва асосий шакллари
Ўйин назариясига оид илмий қарашлар Э.Клапаред, Дж.Колларитс(1940,”илмий ўйин” термини ), Ф.Шиллер(1935,ўйин орқали эстетик рохатланиш), Г.Спенсер(1897, эстетик лаззатланиш), В.Вунд(1887,ўйин меҳнатнинг боласи), Дж.Брунер каби хорижий психологлар асарларида ўз ифодасини топган. Ҳар бири ўйиннинг турлари хусусида ўз қарашларига эга бўлган.
Ўйинларнинг сюжети хилма-хиллигига қарамай, уларни махсус гуруҳларга бириктириш имконияти мавжуддир. Масалан, психолог Е.А.Аркин ўйинларнинг қуйидаги таснифини таклиф қилади:

1. 
   Ишлаб чиқаришга (техникага): саноат, қишлоқ хўжалиги, қурилиш, касб-хунарга оид ўйинлар;
   
2. 
   Маиший ва ижтимоий сиёсатга: боғча, мактаб, кундалик турмушга оид ўйинлар;
   
3. 
   Ҳарбий: уруш-уруш ўйинлари;
   
4. 
   Драмалаштирилган: кино, спектакль ва бошқаларга оид ўйинлар.
   

Д.Б.Эльконин мактабгача ёшдаги болаларга хос ролли ўйинларнинг сюжетига кўра учта гуруҳга ажратишни тавсия қилади:

1. 
   Маиший мавзу сюжетига оид ўйинлар.
   
2. 
   Ишлаб чиқариш сюжетига тааллуқли ўйинлар.
   
3. 
   Ижтимоий-сиёсий сюжетли ўйинлар.
   

Д.Б.Эльконин ҳаракатли ўйиннинг қоидалари мазмуни ўзаро боғлиқлигидан келиб чиқиб, уларни беш гуруҳга ажратади:

1. 
   Ҳаракатга тақлид қилиш: тақлидий-процессуал ўйинлар.
   
2. 
   Муайян сюжетни драмалаштирилган ўйинлар.
   
3. 
   Сюжетли ўйинлар.
   
4. 
   Сюжетсиз ўйинлар.
   
5. 
   Аниқ мақсадга қаратилган машқлардан иборат спорт ўйинлари.
   

Бугунги мактабгача ёшдаги болалар ўйинлари ичида харакатли ёки коидали ўйинлар хам муҳимдир. Чунки харакатли ўйинлар болаларни жисмоний жихатдан чиниктиради, дадил, қўрқмас, эпчил бўлишга ундайди. Болаларга ташаббускорлик, жамоа билан ҳамкорлик, бурч хисларини ўстиради. Бунга «Ким биринчи?», «копток», «оқ қуёнча ўтирибди», «етиб ол» ўйинлари киради.
Мактабгача таълимда қўлланиладиган болалар ўйини ўзининг мазмуни, хусусияти, ташкил этилишига кўра хилма-хилдир, умумлаштирган ҳолда, уни 2 гуруҳга таснифлаш мумкин:
1) ижодий ўйинлар ; 2) қоидали ўйинлар.
Ижoдий вa сюжeтли ўйинлaрдa бoлaлaрнинг бaрчa психик жараёнлaри билaн бирликдa индивидуaл ( шaхсий) хислaтлaри ҳaм шaклллaнaди.
Ҳаракатли ўйинлар асосан сайр ва жисмоний тарбия машғулотларида ўтказилади. Драмалаштирилган ўйинларни хам болалар севиб ўйнайдилар. Бу ўйинлар турли хил эртак ва хикоялар сахнага куйилади, ролларни эса бевосита болаларни ўзлари ижро этадилар. Масалан: «Қизил шапкача», «Зумрад ва Қиммат», «Шолғом» драмали ўйинлар болаларни нутқи, хаёл ва ижодий қобилиятларини таркиб топтиради.
Мактабгача ёшдаги болалар ўйинлари орасида қуриш-ясаш ўйинлари болалар учун хам қизиқарли ҳам таълимий ҳисобланади.
Ўйин фаолияти болаларни индивидуал равишда ўрганиш имконини беради. Айрим болалар жамоа бўлиб ўйнашни ёқтирадилар бу болани умумий психологик тараккиётига таъсир этади. Шунинг учун тарбиячилар жамоа ўйинларга болаларни жалб қилиш керак.
Мaнa шу нуқтaи нaзaрдaн ўйин мактабгача таълим муассасадaги тaълим – тaрбия ишлaри oрaсидa энг aсoсий, мaркaзий ўриндa турaди. Дeмaк, мактабгача таълим муассасадaги тaълим– тaрбия ишлaрини мувaффaқияти кўп жиҳатдaн бoлaлaрнинг ўйин фaoлиятлaрини мaқсaдгa мувoфиқ тaшкил қилa билишгa бoғлиқдир.