|
5.4. O‘zaro munosabat, o‘z-o‘ziga baxo berish
Inson ijtimoiy mavjudotdir va odatda jamiyatdan tashqarida rivojlana olmaydi. Hayot davomida inson jamiyat bilan o‘zaro munosabatda bo‘lib, o‘zining yangi chegaralarini rivojlantiradi va o‘rganadi. Jamiyatda shaxsning shakllanishi ko‘p jihatdan atrof-muhitning o‘ziga bog‘liq. Odamlar jamiyat tomonidan o‘rnatilgan qoidalar va normalar ta’siri ostida o‘zgaradi va bu ularning o‘zlariga bo‘lgan munosabatini o‘zgartiradi. Odamning muhiti qanday bo‘ladi, uning bu jamiyatdagi roli va shaxs o‘zini jamiyat oldida qanday tutishi asosan kishining ichki xususiyatlariga bog‘liq. Shaxsning harorati, fe’l-atvori, o‘zini o‘zi qadrlashi bizning hayot yo‘limizdagi harakat sur’atini belgilaydi.
Biror kishining o‘zini o‘zi qadrlashi uning o‘ziga bo‘lgan munosabatiga ta’sir qiladi, shuning uchun u o‘z qobiliyatlarini, kuchli tomonlarini va ko‘nikmalarini baholaydi. Bu shaxsiyatni rivojlantirish markazidir va shaxsning yangi jamiyat, guruhga moslashishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu doimiy emas - inson hayotida ro‘y beradigan voqealarga qarab rivojlanib, o‘zgaradi. Asosan, o‘z-o‘zini anglash va o‘z-o‘zini anglash insonda bolalikdan shakllanadi va asta-sekin o‘z-o‘zini tushunchaga aylanadi. Uning mavjudligi har qanday shaxsning xulq-atvor harakatlarida. Inson tanqidiy vaziyatda o‘zini qanday tutishi, muhim masalalarni qanday hal qilishi va muayyan vazifalarni bajarishga qaror qiladimi, qaror qabul qilish paytida odamning o‘zini o‘zi baholashiga bog‘liq bo‘ladi.
Psixologiyada o‘zini o‘zi baholashning 3 turi
O‘z-o‘zini baholash uch turga bo‘linadi: past, yuqori va o‘rtacha (etarli). Xuddi shu vaziyatda o‘zini o‘zi qadrlash darajasi har xil bo‘lgan odamlar boshqacha yo‘l tutishadi.
O‘ziga past baho berish noto‘g‘ri, ehtimol haddan tashqari himoya yoki haddan tashqari himoya tufayli yuzaga keladi. Bunday ta’lim o‘z-o‘zidan shubhalanishga va o‘z-o‘ziga ishonchga olib keladi va natijada o‘zini past baholaydi. O‘zini past baholaydigan odamlar juda himoyasiz va ko‘pincha orqaga chekinishadi, suhbatdosh emaslar. Bunday xatti-harakatlar buzilish kompleksiga, depressiv holatlarning rivojlanishiga olib keladi. Qoida tariqasida, bunday odamlar jamiyatdagi rolini kamsitishga moyil bo‘lib, hech qanday holatda ajralib turishga harakat qilmaydilar. Zamonaviy psixologlarning mijozlari tobora o‘zini past baholaydigan odamlardir. Ushbu muammo hal qilinishi mumkin va kerak. Buning ustida ishlashingiz mumkin.
Odam o‘zining xatolariga qarashni istamaydi, ularni qismlarga ajratib qo‘yadi va odamning o‘zini o‘zi qadrlashini tan oladi. O‘zini yuqori baholagan odam o‘zini idealizasiya qilishga intiladi va atrof-muhit uchun uning ahamiyatini oshirib yuboradi. Bunday odamlar dominant hissiyotlar, o‘zlarini namoyish qilish bilan ajralib turadi. Ba’zida odam o‘zini yuqori qadrlashi bilan yashash qiyin kechishi mumkin. Buni tushunish va anglash vaziyatni to‘g‘irlash uchun birinchi qadam bo‘ladi, ya’ni o‘zingizni baholashni etarlicha qilishingiz mumkin. Ammo umuman olganda, o‘zini o‘zi qadrlashning bunday turi odamga o‘ziga ishonchni beradi, bu yaxshi harakatlantiruvchi kuchdir. Bunday odamlar "men qila olaman", "qila olaman", "xohlayman" shiori ostida yashaydilar. Ularda qunt va istak kabi fazilatlar hukmronlik qiladi
Shaxsning o‘zini o‘zi qadrlashi qanday rivojlanish bosqichida shakllangan bo‘lsa, shaxsning jamiyatdagi hayot darajasi va sifatiga ta’sir qiladi. O‘zini anglagan, ma’lum bir tarzda tushungan va qabul qilgan kishi hayot rejalarini tuzadi, o‘z muhitini yaratadi va bu dunyoda yashaydi. Shaxsning o‘ziga xosligi, o‘ziga bo‘lgan hurmatining rivojlanishida muhim bo‘g‘in bo‘lish o‘ziga ishonch va uning hayotidan qoniqish darajasini belgilaydi.
Har bir inson o‘ziga qarash kerak, agar mavjud muammolarning aksariyati aynan shu erda, ichkarida bo‘lsa. Faqatgina "qazish" orqali odam Yangi yil arafasida kvartirani yaxshilab tozalash paytida bo‘lgani kabi, u erda joylashgan axlatni qat’iy ravishda tashlashi mumkin. Shu bilan birga, u yaqinroq, kerakli narsalarga ega va ko‘zni asrash uchun kerak bo‘lmagan narsalarni yashiradi.
O‘z-o‘zini anglash o‘zini anglashni shakllantiradigan jarayonlarning bir qismidir. O‘z-o‘zini hurmat qilish bilan, inson ularning fazilatlarini, xususiyatlari va imkoniyatlarini baholashga harakat qiladi. Bu o‘z-o‘zini kuzatish, introspeksiya, o‘z-o‘zini xabar qilish orqali, shuningdek o‘zingizni bevosita aloqada bo‘lishingiz kerak bo‘lgan odamlar bilan doimiy taqqoslash orqali amalga oshiriladi. O‘z-o‘zini hurmat qilish - bu genetik jihatdan aniqlangan qiziqishni oddiygina qondirish emas, shuning uchun uzoq ajdodimizga xos xususiyat (Darvinga ko‘ra). Bu erda motiv o‘z-o‘zini takomillashtirish, sog‘lom mag‘rurlik tuyg‘usi va muvaffaqiyatga erishish istagi. Axir, inson hayoti bu blits musobaqasi emas. Bu o‘zini o‘zi va SSBM uchun uzoq davom etgan kurashdir, bu o‘z oldida iroda va samimiyat uchun muvaffaqiyasizlikka uchraydi.
O‘z-o‘zini hurmat qilish nafaqat hozirgi "men" ni ko‘rish, balki uni o‘tmish va kelajak bilan bog‘lash imkonini beradi. Darhaqiqat, bir tomondan, o‘z-o‘zini anglashning shakllanishi dastlabki yillarda amalga oshiriladi. Boshqa tomondan, o‘zini o‘zi qadrlash eng barqaror shaxsiyat xususiyatlariga tegishli. Shuning uchun, bu odamga zaif tomonlarini va kuchli tomonlarini ko‘rib chiqish, ularning ob’ektivligini tekshirish va turli xil kundalik vaziyatlarda o‘zlarining xatti-harakatlarining yanada mos modellarini topish imkonini beradi. T. Mannning so‘zlariga ko‘ra, o‘zini tanigan odam boshqa odamga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
