Termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

rasm. Torzion tarozi

Vazifa:

1. 
   Transpiratsiya jadalligini aniqlash uchun yorug’likda va soyada o’sayotgan o’simliklarni tanlash.
   
2. 
   Transpiratsiya jadalligini aniqlash.
   
3. 
   Olingan ma’lumotlar asosida xulosalar qilish.
   

11-laboratoriya ishi. Transpiratsiya jadalligini hajmiy usulida aniqlash.

Transpiratsiya jadalligi 1 m² barg sathida bir soatda bug’langan suv miqdoriga qarab aniqlanadi. O’simlikning o’sish davrida bir gramm quruq modda hosil qilish uchun
sarflangan suv miqdori transpiratsiya koeffisiyenti deb ataladi. O’simlik turiga qarab transpiratsiya koeffisiyenti 200-300, hatto 1000 dan ortiq bo’lishi mumkin. Ma’lum miqdorda suv sarflanganda o’simliklarda hosil bo’lgan quruq modda miqdori transpiratsiya mahsuldorligini belgilaydi. O’simliklarda transpiratsiyani o’rganish usullari 3 xil bo’ladi.

1. 
   Transpiratsiya naijasida o’simlik og’irligida hosil bo’lgan o’zgarishlarni hisobga olish.
   
2. 
   O’simlik ajratgan suv bug’larini to’plash va hisobga olish.
   
3. 
   Transpiratsiya vaqtida yo’qotgan suv o’rniga o’simlik so’rib oladigan suv miqdorini hisobga olish.
   

Biz quyida o’simlikning bargli novdasini tarozida tortib, uning og’irligida hosil bo’lgan o’zgarishni hisobga olib, transpiratsiya jadalligini aniqlaymiz.
Mashg’ulotning maqsadi. Har xil o’simliklar tanasidagi transpiratsiya jadalligini tarozida o’lchash usuli bilan aniqlash va ularni taqqoslash.
Kerakli asbob va reaktivlar. Tarozi, qaychi, millimetrlarga bo’lingan qog’oz, egilgan nay yoki kolbacha, suv, ip, har qaysi eritma uchun alohida pipetka.
Ishning borishi. Suvli egilgan nay yoki kolbacha olinib, unga suv ostida qirqib olingan 3-4 bargli novda joylanadi. Kolbachadagi suv bug’lanmasligi uchun uning ichidagi suv yuzasida yupqa parda hosil bo’lguncha moy tomiziladi. Tayyorlangan o’simlikli kolba tarozining bir pallasiga o’rnatiladi, uning og’irligi o’lchanadi, o’lchangan vaqti va og’irligi yozib qo’yiladi. Bir soat vaqt o’tgandan keyin qayta o’lchanadi (14- rasm), shundan keyin barglar sathi aniqlanadi.
14 – rasm. Transpirasiya jadalligini tarozida tortish yo’li bilan aniqlash Buning uchun barglar novdadan uzib olinib, qog’oz ustiga bir tekis qilib yoyib qo’yiladi.
So’ngra yaxshi uchlangan qora qalam bilan barglarning shakli chizib olinadi. Shu tartibda qog’ozga chizilgan barg konturi qaychi yordamida kesib olinadi va og’irligi aniqlanadi. Shunday qog’ozdan to’rt tomoni 10 sm dan qilib kvadrat kesib olinadi va u ham tarozida tortiladi. So’ngra barg sathi quyidagi tenglama bo’yicha aniqlanadi:

а _{ С}
Bunda S= ^b.C

Б ^S a
Bunda S- barg sathi (sm² hisobida); S- kvadrat qog’oz sathi;
v- barg shakli chizilgan qog’oz og’irligi; a – 100 sm² qog’oz og’irligi.
Bargli novdaning oldingi og’irligi bilan keyingi og’irligi va barg sathlari orqali qancha suv bug’langanligi aniqlanib olingandan keyin transpiratsiya jadalligi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:
Tr= ^{q.60.1000 г / м1соатда}
s.t
Bunda: q – bug’langan suv miqdori (g), S – barg sathi (sm²),
t- tajriba muddati (daqiqa),
60 – daqiqa (tajribani davom etish vaqti), 1000 – sm²ni m² ga aylantirish koeffitsiyenti