Temperament va xarakter va qobilyat. Reja

V. Boven 
qalbaki doktrina deb tarbiyaviy tadbirlardan voz 
kechish jinoyat bo`lur edi, deb ta`kidlaydi. 
Ingliz bioximigi 
S.Gouz 
kishi qobiliyatining rivojlanishi uchun to`siqlar biologiyaga 
qaraganda ijtimoiy sharoitda ko`proqdir, deb uqtiradi. 
Ingliz psixologi, 
D.Kidjin 
ham aynan shunday xulosaga kelib, tarbiyaning kishi 
intellektual rivojlanishiga hal qiluvchi ta`siri haqida fikr yuritiladi. 
Ikkinchi konsepsiyaning vakillari qobiliyatni butunlay hayot va tarbiyaning ijtimoiy 
sharoiti belgilaydi deb uqtiradilar. Masalan, 
Gelvesiy 
o`z vaqtida tarbiya yordamida geniyni 
yaratsa bo`ladi, degan edi. Rus olimi 
A.N. Leont
`
ev 
ham o`zining funksional organlar 
nazariyasi bilan bu nazariyaga 
A.Uxtomskiy 
asos solgan bo`lib, shunga o`xshash 
konsepsiyani yoqlaydi. 
Masalan, tabiiy qobiliyatni muhitga bog`liq deb hisoblaydi. Modomiki, ishchilarning 
bolalari ulg`ayadigan og`ir ijtimoiy muhitdagi kishilarning madaniy va intellektual 
rivojlanish darajasi past ekan. Mutlaqo tabiiyki, bu bolalar ham o`z ota-onalarining 
rivojlanishi darajasidan o`tib keta olmaydilar deydi u. 
Ko`zga ko`ringan rus psixologi 
S.L.Rubinshteyn, A.N.Leontevning 
konsepsiyasiga 
norozilik bildirdi. Uning fikricha tug`ma iste`dod nishonalari bu reallikdir, uni rivojlantirish 
lozim. 

---

Hayotiy kuzatishlar va maxsus tekshirishlar qobiliyatning tabiiy zaminini inkor qilib 
bo`lmasligini ko`rsatadi. Bir qator maxsus faoliyatlar borki, ular uchun tabiiy zamin xususan 
muhim ahamiyatga ega. 
Shuning uchun zehn nishonalari bo`lgan kishi noqulay sharoitda ham zehn nishonalari 
bo`lmagan, lekin qulay hayotiy sharoitdagi kishiga nisbatan yuksak qobiliyat ko`rsata oladi. 
Va aksincha, masalan, bir oilada va bir maktabda rivojlanayotgan aka-ukalar yoki opa- 
singillar yaxshi yoki yomonligidan qat`iy nazar, bir xil ijtimoiy sharoitda bo`lganlarida 
ularning qobiliyati va rivojlanishi paytida ba`zan keskin farqlar kuzatiladi. 
Qobiliyatning uchinchi konsepsiyasining tarafdorlari ancha to`g`ri pozisiyada 
turadilar. Ya`ni qobiliyat qulay ijtimoiy sharoit mavjud bo`lganda faoliyat jarayonida 
shakllanadi. Bu oxirgi konsepsiyada hayot o`zining butun xilma xilligi bilan aks ettiriladi va 
maxsus tadqiqotlar bilan tasdiqlanadi. 
Shubhasiz, qobiliyat miya tuzilishining qandaydir tug`ma anatomik xususiyatlari bilan, 
birinchi navbatda miya mikrostrukturasi xususiyatlari bilan bog`liqdir. Bu xususiyatlar 
in`ikos jarayonining xususiyatiga va shaxsning xatti-harakatiga ta`sir qiladi. 
Bolada juda erta seziladigan psixologik xususiyatlar zehn yoki dastlabki tabiiy 
xususiyatlardir. Shuni aytib o`tish lozimki,