«temir yo`l transporti molitasi»

S = OxS%/ 100%, sum

Soliqni hisoblashda imtiyozlar kullanilishi mumkin. Soliq imtiyozlari - soliq to’lovchini soliq to’lashdan to’liq yoki qisman ozod etish. Masalan, temir yo’l kompaniyasi daromad (foyda)ni soliqka tortish bo’yicha quyidagi imtiyozlardan foydalanadi: soliqka tortiladigan foyda summasini soliqka tortiladigan foydaning 30 foizdan kup bulmagan miqdorda investitsiyaga yo’naltirilgan xara­jatlar; daromad (foyda) soligining stavkasini o’zi ko’rsatgan xiz­matlar va bajargan ishlarning umumiy realizatsiyadagi ulushiga karab pasaytirish.

Soliq, to’lovlari byudjetga bunak sifatida to’langanligi uchun hisoblangan va uauiuatda to’langan summalar uar xil bulishi mumkin. Agar joriy soliu to’lovlari byudjetga to’lanishi kerak bo’lgan soliu to’lovi summasidan oshsa. korxonada byudjetga oshiucha to’lagan bo’ladi va amaldagi uonun uujjatlariga asosan (agar uning soliular va yigimlar bo’yicha uarzi bulmasa) bu summalar soliu gulovchiga uning yozma arizasiga kura uttiz kun ichida qarib beriladi yoki kelgusi to’lovlar hisobiga o’tkaziladi. Aks uolatlarda korxona joriyjryaoB- lar summasiga uushimcha to’lashlari kerak. 1998 yildan «O’TY»AJ so­liular ni ishlar nish uauiuatda bajarilgan uajmlaridan kelib chiu- uan uodda hisoblanadi. Soliular kumulyativ usul bilan hisoblanadi, ya’ni ortib boruvchi ya kun tarzida hisoblanadi. Aksariyat soliular temir yo’l kompaniyasidan daromad manbaida uning to’lovidan oldin undiriladi. Er soligi kadastr, mol-mulk soligi reestr yo’llari bi­lan undiriladi.

Soliularni hisoblash va to’lash xususiyatlari «O’TY»AJ­ning asosiy faoliyat korxonalarining hisob siyosati va moliyaviy o’zaro munosabatlari Nizomida ko’zda tutilgan. «O’TY»AJ tomonidan markazlashgan holda foyda soligini va qo’shilgan qiymat soligini hisoblashda imgiyozlar kompaniya yuridik shaxslarining uar biri- ning imtiyozlar ining summalari, amortizatsiya ajratmalaridan tashuari bulmay, balki, ularning jamlama balansining asosiy ko’rsatkichlari asosida kullaniladi. Soliularni alouida bo’linma­lari bo’yicha hisoblash funksional markazlar, boshqarmalar, MTYB va umumyo’l tuzilmaviy bo’linmalar tomonidan markazlashgan holda to’lash uchun moliyaviy boshqarmaga taudim etgan soliular bo’yicha jamlama hisob-kitoblar asosida amalga oshiriladi. Alouida bo’linmalar tomonidan hisoblangan uolgan soliu to’lovlari va ajratma­lari ularning joylashgan joyiga qarab maualliy byudjetlarga to’la­nadi. «O’TY»AJ bu byudjetlarga kompaniya bo’yicha hisoblangan soliu­lar summasi va kompaniyaning uududiy-alouida bo’linmalari tomo­nidan uzd ar ining joylashgan joymda to’langan soliular o’rtasidagi gafovutni to’lab beradi.

Soliu hisoboti soliular bo’yicha hisob-kitoblarni to’zish va ular­ni sediu uonun uujjatlariga asosan taudim etishni uz ichiga oladi. «O’TY» «O’TY»AJda ba’zi soliqdar va ajratmalarni markazlashgan tartibda to’lanishi munosabati bilan soliu hisoboti o’zining xusu- siyatlariga ega. Temir yo’l kompaniyasining yuridik shaxslari, mar­kazlashgan tartibda to’lanadigan soliulardan tashuari, ruyxatdan utgan joyi bo’yicha hisob-kitoblarni taudim etishadi va soliu uonun uujjatlarida belgilangan muddatlarda byudjetga to’laydi. Markaz­lashgan tartibda to’lanadigan soliqdar va ajratmalar bo’yicha yuri- dik shaxslar «O’TY»AJning Moliya va buxgalteriya hisobi boshqarmasiga u tomonidan belgilangan muddatlarda takdim etish ad i. Tuzilmaviy bo’linmalar markazlashgan tartibda to’lanadigan soliqdar va ajratma­larni to’zishadi va ularni yukrri markazlarga va boshqarmalariga. MTYBga jamlama hisob-kitoblarni to’zish uchun takdim etishadi. Bosh- uarmalar, markazlar, MTYB va umumyo’l tuzilmaviy bo’linmalar bu soliqdar va ajratmalar bo’yicha jamlama hisob-kitoblarni Moliya va buxgalteriya hisobi boshqarmasiga uning raubari belgilagan muddat­larda to’lash uchun takdim etil adi. YUridik shaxe bulmagan bo’linmalar boshqa soliqdar bo’yicha hisob-kitoblarni takdim etishadi va ruyxat- dan 5Ttan soliq, inspekdiyasiga soliqdarni to’lashadi.

Temir yo’l transportining korxonalari va bo’linmalari tomoni­dan hisoblangan soliqdar summasi dar bir soliuni hisoblash va to’lash to’g’risidagi yuriuыomalarda tasdikdangan muddatlarda va shakllarda tegishli soliq. inspekniyalariga takdim etishadi.

YUridik va jismoniy shaxslarning soliq huquqi Soliq kodeksi bilan tartibga solinadi. Soliq huquqi - soliq turi, ularni undirish tartibini belgilaydigan yuridik normatarning jami va soliq majburiyatlarini o’zgarganidagi yoki tuxtatilganidagi munosabatlarni tartibga soladi. Soliq to’lovchilarning asosiy huquqdari: soliq organlaridan soliq uauidagi qonun uujjatlari maealalari bo’yicha axborot va maslauatlar olish; soliq imtiyozlaridan foydalanish; uz majburiyatlarini bajarish yuzasidan soliq organlaridagi mav­jud ma’lumotlar bilan tanishish; soliq organlarining uarorlari va ular xattixarakatlari ustidan shikoyat qilish va boshqalar. Soliq to’lovchilarning asosiy majburiyatlari: belgilangan tartib­da va muddatlarda soliq organlarida ruyxatdan utish; soliqdar va yigimlarning tegishli summasini uz vaktida va to’liq uajmda to’lash; buxgalteriya hisobini va hisob xujjatlarini k°nun uujjatlariga muvofik yuritish; moliyaviy hisobotni, soliular bo’yicha hisob-ki­toblarni ski daromadlar to’g’risidagi dsklaratsiyalarni uonun uuj- jatlarida belgilangan tartibda soliq organlariga takdim etish; soliqdar va yigimlarni xisoblab chiqarish, to’lash bilan bog’liq uuj- jatlar va ma’lumotlarni, shuningdek soliqdar va yigimlar yu dsi- dan imtiyozlar uukukini tasdiqdovchi xujjatlarni soliq orgaila- riga takdim etish; soliqdar va yigimlarni xisoblab chiqarish. to’lash masalalarini tekshirish uchun soliq organlarining mansabdor shaxs- larini daromad olish yoki soliq solish ob’ektlarining saulanishi bilan bog’liq binolar va joylarga kirishiga ruxeat berish; soliq organlarining soliq uakvdagi qonun xujjatlarini bo’zish uollari- ni bartaraf etish to’g’risidagi talablarini bajarish va boshk.alar. Soliqdar to’g’risidagi uonun xujjatlarini tutri uullanish ustidan nazoratni davlat soliq, xizmati organlari O’zbekiston Respublikasi­ning Soliq, kodeksi. O’zbekiston Respublikasining «Davlat soliq, xizmati to’g’risida»gi Krnuni va O’zbekiston Respublikasining boshqa me’eriy-xukuiy xujjatlariga muvofik amalga oshiradilar. Soliq munosabatlarida nizolarni ko’rib chiqish, soliq munosabatlari sub’ektlar ining javobgarligi. soliq to’lovchiga jazo choralarini kullash tartibi Soliq kodeksining XI-budim moddalarida ko’zda tu­tilgan. Bundan tashqari, soliq uonun xujjatlarini buzganlik uchun fukarolik, ma’muriy va jinoiy javobgarlik O’zbekiston Respub­likasi Fukorolik kodeksi, Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi ko­deks va Jmnoyat kodeksining alouida moddalari bilan tartibga soli- nadi.

Temir yo’l kompaniyasi davlatning ichki qatnovida mausulot (ish, xizmat)ni sotishdan olgan tushumidan kushilgan qiymat soligini (K,KS) to’laydi.

Qo’shilgan qiymat soligi kushilgan qiymatning bir qismini byudjetga to’lash shaklini ifodalaydi. Kushilgan qiymat ishlab chiqarishning barcha pog’onalarida yaratiladi va tovarlarni, ishlarni, xizmatlarni realizatsiya qilish qiymati va ishlab chiqarish va muo- mala xarajatlariga olib borilgan moddiy xarajatlar qiymati o’rta­sidagi tafovut sifatida aniqdanadi. QQS summasi Adliya vazirligi tomonidan 2016 yil 29 aprelda 1238-son bilan ruyxatdan o’tkazil- gan «Ishtab chiqariladigan va sotiladigan tovarlar (ishlar, xiz­matlar) bo’yicha kushilgan qiymat soligini hisoblab chiqarish va to’lash tartibi to’g’risida» Yuriunoma (yangi taurir) asosida hisob­lanadi. Temir yo’l kompaniyasida QQS barcha bo’linmalar tomonidan hisoblanadi, lekin markazlashgan tartibda to’lanadi. Soliu solish ob’ekta bo’lib tovar (ish, xizmat)larning sotilishi bo’yicha aylan- malar hisoblanadi, kushilgan qiymat soligidan ozod uilingan, uz ishlab chiqarish eutiyojlari (i1SH1ab chiqarishning ichki aylanmasi) uchun foydalaniladiganlar bundan mustasno. Temir yo’l transporti­da QQSga tortiladigan tovarlarga ta’mirlash -ekspluatatsion kor­xonalari tomonidan ishlab chiqariladigan tashui yuridik shaxslar­ning uarakatdagi sostavlarini ta’miri uchun mo’ljallangan eutiyot qismlar va butlovchi qismlar va yarim tayyor mausulotlar; poezdlar uchun youilgi va elektr energiyasi va boshqalar misol bo’ladi. Ishlar - ni realizatsiya qilishda soliu solish ob’ektax a ta’mirlash-eksplu­atatsion korxonalari tomonidan boshqa tashkilotlarga va korxona- larga lokomotiv va yuk vagonlarini ta’mirlash ishlari misol bula- di. Xizmatlar ko’rsatilayotganda soliq, solish ob’ektiga yo’lovchi va yuk transporti xizmatlari; yuklarni ortish, tushirish, kdyta yuklash va sakdash bo’yicha; mol-mulkni va kuchmas mulk ob’ektlarini ijaraga berish bo’yicha xizmatlar kiradi. Sotish bo’yicha soliq solinadigan ay- lanma miqdori sotiladigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) qiymati aso­sida kU-alaniladigan narxlar va tariflar dan kelib chiqib, ularga Kushilgan qiymat soligini kushmasdan aniqdanadi. Amaddagi soliq qonun dujjatlariga asosan QQSsan: shaxar atrofiga yo’lovchilarni tashishga doyr xizmatlar; eksport qilinadigan tovarlarni, shuning­dek O’zbekiston Respublikasi hududi orqali chet mamlakatlarning yuklarini tashish, ortish, tushirish, qayta ortish (tranzit tashish­lar) bo’yicha xizmatlar; insoniarvarlik erdami sifatida olib kiri- layotgan tovarlar; xalkaro (ETTB. OTB) va xukumatga karashli bo’lgan chet el moliyaviy va iqtisodiy tashkiloglari (YAponiya) bergan kdrzlar va grantlar xisobiga olib kirilayotgan asbob-uskunalar, materiallar (ishlar va xizmatlar) va boshqalar.

QQS 20 foiz stavkada to’lanadi. Maxsulot (ish, xizmat)nish xa- ridoridan undiriladigan QQS summasi imtiyozlarni xisobga olgan xolda soliq solinadigan oborot (O_ob) va soliq stavkasining (S ) 100 foizga nisbatining xosilasi sifatida xisoblanadi.

QQS = O_o6xs/100% ming. sum

Imtiyozlarni xisobga olgan xolda soliq solinadigan oborot soliq solinadigan oborot (O) va QQS bo’yicha imtiyozlar summasi (I) o’rtasidagi tafovut sifatida xisoblanadi.

O_ob = O — I ming sum

Tovar (ish, xizmat)lar kushilgan qiymat soligini uz ichiga ol­gan narxlar va tariflar bo’yicha sotilganida - soliq quyidagi for­mula bo’yicha aniqdanadi:

S = T x S / (S + 100) ming sum

bunda: T, - imtiyozlarni inobatga oluvchi tovar (ish, xizmat)ning soliqka tortiladigan qiymati. ya’ni KjK,C bo’yicha imtiyozlar summa - siga (I) kamaytirilgan tovar (ish, xizmat)ning qiymati (TJ:

OT = T — I ming sum

Byudjetga to’lanadigan kushilgan qiymat soligi soliq solinadi­gan aylanmalar bo’yicha xisoblangan soliq summasi (XQ bilan xisob­ga kiritiladigan soliq summalari (XK.S) o’rtasidagi farq sifatida aniqdanadi.

VDSB = XS - XKS mingsum

Xisobga kiritiladigan kushilgan qiymat soligi summasi bo’lib, Xisobot davri mobaynida haqikdtda kelib tushgan, shu jumladan, im­port kdlingan tovar (ish, xizmat)lar uiun nol stavkasi bo’yicha ay- lanma bilan birgalikdagi soliq solinadigan aylanma uchun foydala- niladigan olingan schyot-fakturalar bo’yicha to’lanishi lozim bo’lgan soliq summasi xisoblanadi. «O’TY» «O’TY»AJning xisob sissatiga aso­san markazlashgan tartibda KKSni to’lashda asosiy faoliyat korxona­lari (yuridik shaxe bulmaganlar, yuridik shaxslar) o’rtasida avizo bo’yicha berilgan materiallar va ko’rsatilgan xizmatlar uchun schst-fakturalar yozilmaydi. Schyot-fakturalar odatdagi tartibda asosiy faoliyat va kom­paniyaning boshqa tarmoqyaarining korxonalari o’rtasida yoziladi. Ta­shish xujjatlari bo’yicha yuklarni tashish xizmatlari uchun schyot-fak- turalar oyda bir marta ko’rsatilgan xizmatlarning barcha xajmiga yozi­ladi.

Korxonalar kushilgan qiymat solish bo’yicha xisob-kitoblarni tasdikdangan shakl²² bo’yicha usib boruvchi yakun bilan soliq yuzasi- dan ruyxatdan utgan joyidagi davlat soliq xizmati organlariga xar oyda, xisobot oyidan keyingi oyning 15-kunidan kechiqtirmasdan va yil yakunlari bo’yicha yillik moliyaviy xisobotni tonshirish muddatida takdim etadi. 2017 yil 1 yanvardan boshlab mazkur soliq bo’yicha avans to’lovlari bekor kshtindi. Uni oyiga bir marta haqiqatdagi aylanmadan kelib chiqqan xolda to’lash ko’zda tutilgan. Korxona­lar soliqni kushilgan qiymat soligi bo’yicha xisob-kitoblarni tak­dim etish uchun belgilangan kungacha tegishli davr (oy) uchun sotishga doyr haqikatdagi aylanma asosida to’laydi.

Byudjetga to’lovlar summasida QQSning ulushi 44-47 foiz darajasida turadi va temir yo’l kompaniyasining barcha soliq to’lov- larining summasi miqdorida usish tendensiyasi bilan xarakterla- nadi.

Asosiy faoliyat bo’yicha tovarlar, xizmatlarning tannarxiga olib boriladigan soliq to’lovlariga mol-mulk soligi va resurs to’lovla­ri xisoblanadi. Tabiat resurslari uchun soliqdar tizimi renta tu­sidagi to’lovlarni ichiga oladi: suv resurslaridan foydalanganlik uchun solitx, er osti boyliklaridan foy dal anganl i k uchun soliq, eko­logiya soligi va er solit. Asosiy faoliyat bo’yicha tannarxga, to’g’ri boshqa operatsion xarajatlarga olib boriladiganlarga Pensiya jamgarmasiga maxsulotni sotish xajmidan (QQSni chegirgan xolda) 0,7 foiz miqdorda; Respublika yo’l jamgarmasiga maxsulot (itp, xiz­mat)™ sotish xajmidan (QQSni chegirgan xolda) 1,5 foiz miqdorida to’lanadigan majburiy ajratmalar xam kiradi. Ishlab chiqarish tan­narxiga davlat byudjetdan tashqari jamgarmalarga ishlab chiqarish xo- dimlarini ijtimoiy sugo’rta qilish uchun majburiy badallar kiradi. Ishlab chiqarish bilan bog’liq bulmagan xodimlar bo’yicha xuddi shu badallar xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning davr xarajatlari tarki­biga kiruvchi ma’muriy xarajatlarga olib boriladi.

Temir yo’l transportining xo’jalik yurituvchi sub’ekglaridan up- diriladigan mol-mulk soligi asosiy vositalar va nomoddiy aktiv- larning, ularning qayta baxolashni inobatga olib, qoldik qiymata- dan ajratmalar xisoblanadi. Soliq summasi Adliya vazirligi tomoni­dan 2015 yil 11 martda 1107-son bilan ruyxatdan o’tkazilgan «YUri­dik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni xisoblab chiqa­rish va byudjetga to’lash tartibi to’g’risida»gi yuriknomaga asosan xisob­lanadi. Mol-mulkning o’rtacha yillik qoldik qiymati (M) soliq so­lish ob’ekta xisoblanadi, xisobning xar bir xolatida asosiy vosita­lar (AV) va nomoddiy aktivlarning (NA) qiymatlarining summasi ularning teplili eskirish miqdorlariga (E_av, E_pa) kamaytirilgan xolda aniqdanadi: shuningdek belgilangan muddatlarda tugallanmagan ko’rilish ob’ektining qiymati xisoblanadi. Soliq solish ob’ekta bo’lib, shuningdek, me’yordagi muldatlarida o’rnatilmagan uskunalar- ning qiymati xisoblanadi:

M = (AV — E._v) + (NA — E_na) ming sum

«O’TY» «O’TY»AJning xo’jalik yurituvchi sub’ektlari balansidagi uy-kommunal va ijtimoiy-madaniy soxasining asosiy vositalari, aloqa yo’llari qiymati; O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxka­masining karoriga kura tuxtatib quyilgan asosiy ishlab chiqarish fondlari; xorijiy kredit xisobiga xarid qilingan asbob-uskuna- lar, ushbu kreditni sundirish muddatiga (lekin u besh yildan ortak bulmasligi kerak) va boshqalar mol-mulk solishdan ozod etilgan.

Xisobning xar bir laxzasida soliqka tortiladigan mol-mulk­ning qiymati (STM) korxonaning barcha mol-mulkining qoldik qiymati (M) va soliq solish bazasidan chegiriladigan mol-mulkning qoldik qiymati (CHM) o’rtasidagi tafovut sifatida xisoblanadi.

STM = M — CHM, ming sum

Xisobning xar bir laxzasida soliqka tortiladigan mol-mulkning qoldi k, qiymati ni xisob-kitob qilish natijalar i yurik.nomada bel­gilangan shaklda soliq, inspekniyasiga taщim etiladi. Solshshi xisob- lash uchun mol-mulkning o’rtacha yillik qoldik qiymati hisobot yi- lining 1 yanvaridagi va hisobot yilidan keyingi yilning 1 yanvari- dagi mol-mulk qoldik qiymatining yarmini kushishdan olingan sum- mani \amda xisobo g davri kolgan barcha oydari xar bir dastlabki ku­ni da gi mol-mulk qoldik qiymati summasini 12 ga bulishdan olingan son sifatida aniqdanadi.

Xisobot davri uchun soliqka tortiladigan mol-mulkning o’rtacha yillik qoldik qiymati xuddi shunday formula bo’yicha xisoblanadi. Masalan, soliqka tortiladigan mol-mulkning o’rtacha yillik kol- dik qiymati birinchi chorak uchun quyidagi formula bo’yicha xisob­lanadi:



Mol-mulk soligi xo’jalik yurituvchi sub’ektning xisobot davri uchun soliqka tortiladigan mol-mulkining \ftacha qoldik qiymati va mol-mulk soligi stavkasining (S^%) xosilasi va yuz foizga bo’linmasi sifatida xisoblanadi:

2017 yiddan boshlab asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar xamda belgilangan muddatlarda tugallanmagan ko’rilish ob’ekti uchun soliq stavkasi 3,5% o’rnatilgan. Mol-mulk soligi xo’jalik yurituvchi sub’ektning joylashgan joyidagi soliq inspekniyasiga yurikdyuma- da belgilangan shaklda takdim etil adi.

Byudjetga joriy to’lovlarni to’lash xar oyning 20-kunidan kechiqtirmay, yillik soliq summasining 1/12 qismi miqdorida to’lanadi. Birinchi chorak, yarim yil, 9 oy va yil tugaganda xo’jalik yurituvchi sub’ektlar mustaqil ravishda mol-mulk soligini usib bo- ruvchi yakun bilan xisobot davrida mol-mulkning ftacha qoldik kiy- matidan kelib chiqib xisoblab chiqadilar. Ular bu xisob-kitoblarni davlat soliq xizmati organlariga moliyaviy xisobotlarini takdim etish muddaiidan kechiqtirmay takdim egadilar.

Me’yordagi muddatlarda o’rnatilmagan uskuna (yuqorida keltiril- gan yuriknomaning 1-ilovasida ularning ruyxati berilgan) uchun mol-mulk soligi ikki barobar ko’paytirilgan stavka bo’yicha to’lana­di. Bunday tartib maxalliy va import qilingan asbob-uskunalarga: texnik va energetika, butlangan va qismlarga ajratilgan, xo’jalik inventari va asbob-uskunalarga taallukdi.

Yer soligi - er uchun uau, temir yo’l kompaniyasining xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning foydalanishidagi er maydonlarining bir- ligi uchun uaz’iy belgilangan majburiy to’lov. Yer soligi summasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 5 martda 1102-son bilan ruyxat­dan utgan «Yer soligini hisoblash va to’lash tartibi to’g’risida»gi yuriu- nomaga asosan aniqdanadi.

Soliq, solish ob’ekta - temir yo’l transayurtiga foydalanish uchun berilgan er maydonlari. Er soligi stavkalari er maydonlarining maqsadi, joylashgan joyiga qarab tabaualashgan. Temir yo’l trans­porti foydalanishidagi ba’zi er maydonlariga imtiyozlar kullani­ladi. Soliqka tortilmaydigan er maydonlariga umumiy tarmoqning temir yo’llar bilan va ularda ko’rilmalar bilan band erlar kiradi. Bundan tashuari, soliqka tortilmaydigan er maydonlariga temir yo’l stansiyalari chegaralarida asosiy, statsionar va saralash temir yo’llar kiradi.

Soliq egallagan maydonlar asosida hisoblanadi. hisob- kitoblarda ijroiya uokimiyat organlari tomonidan berilgan erdan foydalanish uuuuuini beruvchi davlat uujjati asosidagi umumiy maydon to’g’risidagi ma’lumotlar uabul qilinadi. Er soligi yuridik shaxslar tomonidan kar yili 1 yanvargacha bo’lgan uolatga karab hisob- lab chiqariladi. Bu soliq bo’yicha hisob-kitoblar er uchastkasi joy­lashgan xududdagi davlat soliq organiga joriy yilning 1 fevradi- gacha takdim etiladi. Soliqka tortiladigan er maydon i (STE) er- ning umumiy maydoni (E) va soliqka tortilmaydigan er maydonla­ri (OE) o’rtasidagi tafovug sifatida aniqdanadi:

STE = E - OE, ga

Yer solig’i summasi soliqka tortiladigan er maydonini yuridik shaxslar uchun 1 ga erga sumda o’rnatilgan er soligi stavkasiga (S) ko’paytirish orqali aniqdanadi:

SEC = STE x S, mingsum

Agar er maydonlari turli zonalarda joylashgan bulsa, er soligi bu omilni hisobga olgan holda hisoblanadi.

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar foydalanadigan, davlat uoki- miyati organlari tomonidan ajratilgan maydonlardan ortiucha er uchasgkalari uchun er soliga 2,0 koeffitsienti ni uullagan holda to’lanadi.

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar soliuni uar chorakda, chorakning ikkinchi oyining 15-kuniga uadar teng ulushlar bilan to’laydilar.

Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliu Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 15 fevralda 1097-son bilan ruyxatdan uggan «Suv resurslaridan foydalanganlik uchun solishni hisoblab chiqarish va to’lash tartibi to’g’risida»gi yuriunomasiga asosan hisoblanadi.

Er usta va er osti manbalaridan foydalaniladigan suv resursla­rining uajmi soliq solish ob’ekta hisoblanadi. Suv resurslari er usta yoki (va) er osti manbalaridan tushishi mumkin. Davlat soliu xizmati organlari suv etkazib beruvchi korxonalardan manbalarning turlari b>yicha suv uajmlari nisbati to’g’risidagi ma’lumotlarni oli- shadi va mazkur ma’lumotlarni soliu to’lovchilarga etkazib berishadi.

Soliu stavkasi suv resurslari manbalarining gurlari va iutiso- diyotning tarmoqtarining gruipalari bo’yicha o’rnatilgan.

Aksariyat korxonalar singari temir yo’lda tashish xizmatlariga suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliu imtiyozlari uulla- nilmaydi.

Soliu (SS) foydalanilgan suv uajmini (SX) suv resurslari manbalarining turlari bo’yicha soliu stavkasiga (S) ko’paytiritn oruali hisoblanadi:

SCC = (S\ x S_eu + S\_yu x CJ/lOO sum

Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliu bo’yicha hisob- kitoblar chorak va yillik moliyaviy hisobotni taqdim etish mudda- tida DSIga taudim etiladi. Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliu uar oyda, hisobot oyidan keyingi oyning 15-kunigacha to’la­nadi.

Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliuning umumiy sum­masi chorakda eng kam ish uauining ellik baravaridan kam miqdorni tashkil etsa, soliq chorakda bir marta, chorak moliyaviy hisobot­ni taqdim etish muddatida to’lanadi.

Soliq solish ob’ekti bo’lib byudjetga to’lanadigan majburiy to’lovlar, soliular, yigimlar va Respublika yo’l jamgarmasi, Dav­lat bandlikka ko’maklashish jamgarmasi, O’zbekiston Respublikasi Pensiya jamgarmasi xamda Davlat mulki uumitasining maxsus hisob varagiga ajratmalardan tashuari ishlab chiqarish va davr xarajat­lari hisoblanadi. Soliuua tortish maqsadida ekologiya soligini hisoblashda ishlab chiqarish xarajatlari deganda korxona ichidagi aylanmasiz ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish hisob varautarida hisobga olinadigan («Asosiy ishlab chiqarish» va «YOr­damchi ishlab chiqarish» xarajatlarini hisobga olish hisob varaula- rida chetga ko’rsatilgan xizmatlar qismida) yalpi xarajatlar summa- lari tushuniladi. Ekologiya soligi bir foizli stavkada to’lanadi. Eko­logiya solish b$shicha imtiyozlar temir yo’l transportaga uuldanilmay- di. Soliu summasi (ES) hisobot davridagi majburiy to’lovlarni che­girgan holda asosiy faoliyat bo’yicha uauiuatdagi xarajatlarni (X) ekologiya solish stavkasiga (S^%) ko’paytmasi va 100 foizga bo’linma­si sifatida hisoblanadi:

Temir yo’l kompaniyasi tomonidan to’lanadigan daromad (foyda) soligi va dividendlar va foizlarga soliu moliyaviy natijalarga olib boriladi. Temir yo’l kompaniyasining sof foydaeidan obo­donlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solish to’lanadi.

Daromad (foyda) soligi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 14 yanvarda 1109-son bilan ruyxatdan utgan «YUridik shaxslarning daromadi (foydasi)ga solinadigan soliuni hisoblab chiqarish va byudjetga to’lash tartibi to’g’risida»gi yuriunomaga asosan hisobla­nadi.

Foyda solish summasi (FS) imtiyozlarni hisobga olgan holda soliuua tortiladigan foydani (STF_i) foyda solishnigt o’rnatil­gan stavkasiga (S) ko’paytirish oruali hisoblanadi:

EFS = STF_i x S/100%, mingsum

Imtiyozlarni hisobga olgan holda soliuua tortiladtggan foyda (STFD imtiyozlarni hisobga olmagan holda soliuua tortiladigan foyda (STF) va foyda solish bo’yicha imtiyozlar summasi (I) o’rta­sidagi tafovut sifatida hisoblanadi:

STF_i = STF - i ming sum

Soliuua tortiladigan foyda solishni to’lashdan oldingi moliya­viy natija (STOF), uushiladigan xarajatlar (X ) va mazkur hisobot davrida soliu solish bazasiga uushiladigan xarajatlar (X_tk), aksiyalar (foizlar) bo’yicha va temir yo’l kompaniyasining boshqa korxonalar faoliyatida uatnashishdan olingan dividendlar miudori- ga kamaytirilgan (D) summani ifodalaydi:

STF = (STOF + X_k + XJ - d, ming sum

«O’TY» «O’TY»AJning soliq solish bazasiga «Maxsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi xamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida»gi Nizom ning 1-ilovasilagi qaytadan qushiladigan xarajatlarning 48 modda- dan 42 ta si kushiladi. Ularning aksariyat qismimi banklarning uzok muddatli kreditlari bo’yicha foizlar — 35 foizdan yuqori, temir yo’l kompaniyasining ijtimoiy soka ob’ektini ta’minlash — 27 foiz, temir yo’l xodimlariga turli qo’shimcha to’lovlar — 10 foiz atrofida tashkil etadi.

Temir yo’l kompaniyasi foyda soliti bo’yicha imtiyozlardan foy- dalanadi. Imtiyozlarning aksariyati foyda soligi stavkasini maxsu­lotni eksportga chiqarish qismi bo’yicha to’g’rilashni kullash bilan bog’liq. 2016 yilda temir yo’l kompaniyasining sof tushumida eks- portning ulushi 30 foizdan oshdi. Bu foyda soligi stavkasini 15 foizdan 7,5 foizga to’g’rilashga imkoniyat yaratdi. Temir yo’l kom­paniyasi, xar bir yuridik shaxe singari, foyda soligi xisob-kitob- lari bilan bir katorda soliq inspekniyasiga soliq solish bazasiga kiritiladigan xarajatlarni va imtiyozlarni bu soliqni xisoblash va to’lash to’g’risidagi yuriknomalarda belgilangan shakllarda tak­dim etadi.

Dividend uchun soliq shu yo’riqnomaga asosan xisoblanadi va to’la­nadi. Dividend va foizlar uchun soliqning (DS) miqdori xisoblan­gan dividendlar va foizlarni (D) soliq stavkasiga (S) ko’payti- rish orqali xisoblanadi:

DS = D x S/ 100%, ming sum

Dividendlar va foizlar uchun belgilangan soliq stavkasi kiri- tilgan vaktdan beri o’zgarmagan va 15 foizni tashkil etadi. YUri­dik shaxslardan dividendlar ko’rinishida olingan va ularning us­tav kapitali (fondi)ga yo’naltiriladigan daromadlar soliqka tor- tilmaydi.

Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish uchun soliq Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 15 fevraldagi 1100- •sh bilan ruyxatdan utgan «Obodonlashtirish va ijtimoiy infra-

■ tumani rivojlantirish uchun soliqni xisoblab chiqarish va byudjetlash tartibi t\trisida»gi yuriknomaga asosan xisoblanadi. _/l kompaniyasi ijtimoiy infratuzilma ob’ektlarini byud­jet mablag’lari xisobiga moliyalashga bosqichma-bosqich ugishni O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1997 yil 26 sentyabrdagi «Idoralarga qarashli ijtimoiy soxa ob’ektlarini joylarda- gi davlat xokimiyati organlari balansiga bosqichma-bosqich >pgkazish to’g’risida» 453-son karorining 1-3-son ilovalariga kura amalga oshi­radi. «O’TY» «O’TY»AJ ijtimoiy infratuzilma ob’ektlarini o’ziga te­gishli mablag’lari xisobiga ta’minlash xarajatlari chorakda 1 mlrd.sumni tashkil etadi. Bu ob’ekglarga soglikni sakdash muassasa­lari, ukuv yurtlari, sanatoriya - profilaktor iylar va boshqatar kira­di. Bu xarajatlar obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani ri­vojlantirish uchun soligidan kam bo’lgani uchun temir yo’l kompaniya­si ushbu soliqni 8 foiz stavka bo’yicha xisoblangan obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soligining summasi bilan ijtimoiy soxa ob’ektlarini moliyalashtirish xarajatlari ufta- sidagi farq sifatida belgilaydi. Bu xolatda yuriknomada byudjetga to’lanishi kerak bo’lgan obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilma­ni rivojlantirish soligining summasini xisoblashda quyidagi tar- tib kullaniladi:

1. 
   Barcha soliqdarni to’lagandan sung temir yo’l kompaniyasi ixti­yorida kolgan sof foyda summasi sifatida soliq solish bazasi aniq- lanadi, ya’ni sof foyda (S_f), uz mablag’lari xisobiga ijtimoiy soxa ob’ektlarini tugib turish xarajatlari (X ) va foyda soligi­ning xisob-kitob qilingan summasi (FS) aniqdanadi:
   

SSB = €_f + X.,_n + FS, mingsum

bunda, FS uz mablag’lari xisobiga ijtimoiy soxa ob’ektlarini tugib turish xarajatlari summasi (X„_m) va foyda soligining belgi­langan stavkasini (S) ko’paytmasi va 100 foizga bo’linmasi sifa­tida aniqdanadi:

FS = X.,_m x S / 100%, mingsum

2. 
   Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlanti­rish uchun soliqning bazasini mazkur soliqning eng yuqori stavka­siga (S_щ^%) ko’paygirish va 100%ga bulish orqali soliqning eng yuqori summasi xisoblanadi:
   

SYUS = SSB x S_yu^% / 100%, ming sum

3. 
   Byudjetga to’lanishi kerak bo’lgan obodonlashtirish va ijtimo­iy infratuzilmani rivojlantirish uchun soliq summasi mazkur soliqning eng yuqori summasi (SYUS) va temir yo’l komgshniyasishsh uz mablag’lari xisobiga ijtimoiy soxa ob’ektlarini tutib v xarajatlari summasi (X._m) o’rtasidagi tafovut sifatida aniq^g
   

2SYUS_b = SYUS - Xx₅ ming sum

4. 
   Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojtaggy:x_ uchun soliqning xisob-kitob qilingan (kelib chiqkan) stavkasi byud- jetga to’lanishi kerak bo’lgan obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish uchun soliq, summasini soliq, solish bazasiga ko’paytmasi va 100 foizga bo’linmasi oruali hisoblanadi: