Tema: Qala hám sanaat sharayatında atmosfera hawasınıń insanlarǵa, ósimliklerge hám túrli organizmlerge tásiri Mazmunı

Samarqand qalasınıń iri sanaat kárxanaları átirapındaǵı pataslanıwı
Bir tárepden Samarqand qalasınıń iri sanaat rayonlarında : Alpomish, Chinni zavodı hám Ximiya kombinatı maydanlarında bul MAG-SO analizator járdemi menen uglerod oksidiniń muǵdarı o'lchanganda, Ximkombinat maydanında

SO dıń atmosfera daǵı artıq ekenligi anıqlandi (10 -súwret).
Joqarıdaǵı nátiyjelerden kórinip turıptı, olda, kórsetilgen kúnlerde
Ximkombinati átirapındaǵı iyis gazınıń muǵdarı basqa sanaat kárxanalarına qaraǵanda artıq bolıp tabıladı 11.0 den 13.0 mg/m³tı quraydı, onıń eń kem muǵdarı shınnı zavodı átirapında : 6. 5 ten 8. 0 mg/m³ tı quraydı. Óytkeni Ximiya zavodında hár qıylı tóginler shıǵıwdan bóleklengen SO-dıń muǵdarınıń artıqmashlıǵı bolsa ájep emes.
Suwretde keltirilgen maǵlıwmatlar GA-SO, MAG-SO analizatorlarning atmosferada uglerod oksidiniń muǵdarın anıqlawda qol keliwin tastıyıqlaydı hám bul usıldı jáne de keń kólemde qóllawdı dawam ettiriw kerek.

1. BAP. Qalalarda hám sanaat sharayatında atmosfera hawasınıń insanlarǵa hám ósimliklerge, tiri organizmlerge tásiri

1. Atmosfera pataslanıwınıń unamsız aqıbetleri.

Geografiyalıq qabıq elementleri hawa, suw, topıraq, ósimlik, haywanlar hám basqalar bir-birine ajıralmas baylanısqanlıǵı sebepli insannıń xojalıq iskerligi nátiyjesinde pataslanǵan atmosfera óz gezeginde tábiyaattıń basqa komponentlerine de tásir etedi. Nátiyjede suw hám topıraqtıń tábiy jaǵdayında, kisi organizminde, haywan hám ósimlikler denesinde unamsız ózgerislerdi vujudga keltirip, geografiyalıq qabıqta global ózgerisler júz bolıwına baslawshı bolıp atır.
Atmosferanıń pataslanıwı sebepli quyashdıń tuwrı radiatsiyası 15%, ultrafioletoviy nurları 30% ge shekem azayadı. Nátiyjede, birpara zıyanlı bakteriyalardıń kóbeyiwi ushın sharayat payda boladı, hár túrlı kesellikler, atap aytqanda meshel ko'payadi.
Eger hawada altıngugurt oksidi kóp toplanıp qalsa kisilerde bronxit, gastrit, ókpe kesellikleryani payda etedi. Angliyalıq ilimpazlar qalalarda awıllarǵa salıstırǵanda ókpe rakidan ólgenler sanı kóp bolǵanlıǵın anıqlaganlar.
Atmosferada vodorod sulfid gazınıń artıp ketiwi nátiyjesinde adamdıń bası og'riydi, qayt etedi, mazasızlanadı hám hátte iyis biliw qábileti zaiflashadi, ftor birikpeleri tásirinde murınnan qan keledi, tımaw payda boladı, kisi jóteledi.
Azot oksidleri sebepli ókpe kesellenedi, qan basımı pasayadi hám nátiyjede bas aylanadı, hushidan ketedi, qayt etedi.
Qorǵasın shańı kisi asabiga tásir etedi, bas mıy isiwine sebep boladı, bawır hám búyrek iskerligin susaytiradi, balalardıń fizikalıq rawajlanıwın keshiktiradi. Insan organizmine radioaktiv elementlar da jaman tásir etip, búyrek ústi bezin, jınıslıq bóz iskerligin, qalqansimon bóz iskerliginiń normal islewine unamsız tásir etedi, qan quramın ózgeriwine baslawshı boladı.
Orta Aziyada, atap aytqanda, Ózbekstanda atmosferanıń záhárli zatlı ximikatlar menen pataslanıwı xalıq salamatlıǵına, nasline unamsız tásir etpekte. Atmosferanıń pataslanıwı sebepli hár túrlı kesellikler (bronxit, astma, rak, ókpe hám boshq.) kóbeyip, tuwılıp atırǵan balalardıń hár túrlı kemshilikler menen tuwılıwı hám ólimi ko'paymoqda.
Bul tárepten Ózbekstan MDH kóleminde aldınǵı orınlarda turadı.

2.