|
Ximiyalıq elementlardıń átirap ortalıqqa tásiri.
XXI ásirge kelip insan tábiyaatqa salıstırmalı jawızlıq penen qatnasta bolıp atır, bunıń nátiyjesinde bárinen burın tábiyaatqa kútá úlken zıyan jetkizilmekte bul bolsa tábiyiy teń salmaqlılıqqa unamsız tásir kórsetip global ekologiyalıq mashqalalardıń kelip shıǵıwına alıp kelip atır, usınıń menen birge insan salamatlagına zıyan jetkizbekte.
Hár jılı planetamız boyınsha 2.9 mlrd tonna hár-qıylı ónimler islep shıǵıladı, 130 mlrd tonna ruda qazip alınadı bul degeni hár bir tonna ónim islep shıǵıwımız ushın 25-60 tonnaǵa shekem tábiyaatqa shıǵındılar taslaymız. Eger qurǵaqlıqtı 9 -12% ni awıl xojalıq jerleri, 22-25% ni jaylawlar, 2-3% ni jol, úy-jay, kárxanalar hám 1% ni kán-qazilma baylıqları maydanına tuwrı keliwin itıbarǵa alsaq, ol jaǵdayda hár bir kvadrat kilometrge 17-24 tonna shıǵınlı tug'ri keledi.
Házirgi kúngekelip hár jılı 68 mln t. rux, 4 mln t. qorǵasın, kadmiy 20 -22 mıń t., nikel 50 mıń t., ftor 4 mıń t., fosfor (R2 O5) 35 mln t., smob 15-48 mıń t., pestisidlar 3. 2 mln t., polixlorbifenil 500 mıń t., benzopiren 8 mıń t., ftor uglevodorodlari 710 mıń t., mıs: atmosferaǵa 65 mıń t.; qattı shıǵındı retinde 80 mıń t.; 100 mıń t. tógin retinde tábiyaatqa taslanıp atır.
Ximiyalıq elementlardıń átirap ortalıqqa tásirin kemeytiw ilajları.
Tábiyaat insanlardıń materiallıq hám ruwxıy talapların qandiruvchi derek bolıp tabıladı. Tábiyaat - bul pútkil materiallıq bolmıs bolıp tabıladı. Tábiyaat hám jámiyet bir-biri menen bekkem baylanısqan pútin bolmıstıń eki bólegin quraydı.
Insan hám átirap -ortalıqtıń ulıwma belgileri menen bir qatarda ayriqsha tárepleri de bar. Insan jasawai ushınzarur bolǵan barlıq zatlar - azıq, kiyim, qurılıs materialları hám basqalar tábiyaattan alınadı. Buǵan erisiw ushın tábiyǵıy baylıqlardan paydalanıladı, álbette bul shiyki zatlardı qayta islew kerek. Onıń ushın úlken sanaat infratuzilmasi jaratılǵan. Joqarıda pikir yurtganimizdek sanaat karxonalari tekǵana ónimler islep shıǵaradı bálki átirap -ortalıqqa shıǵındılar da taslaydı, bul bolsa tábiyaatqa ózin unamsız tásirin kórsetedi.
Házirgi kunga kelip dúnya xalqı sanı 7 mlrdga etip barıp atır, álbette bul tabiy resurslardan kóbirek paydalanıwǵa alıp kelip atır. Nátiyjede átirap -ortalıqqa taslanatuǵın shıǵındılar jıldan jılǵa asıp ketmekte. Sol sebepli Ana tábiyaatimizga óz tásirin kórsetetuǵın sanaat shıǵındılarınan qorǵaw dáwir talabı bolıp qalıp atır, sebebi pataslanǵan tábiy ortalıq tekǵana insanlarǵa bálki tábiyaatimizga da unamsız tásir kórsetedi. Buǵan baylanıslı tekǵana mámleketimiz bálki dúnya mámleketleri tárepinen birtalay ilajlar islep shıǵılǵan. Halqaro kólemde júdá kóp konvensiyalar BMT tárepinen islep shıǵılǵan hám házirgi kúnde ámel qılıp atır.
Sanaat kárxanaları shıǵındıların kemeytiw ushın aldınam bar házirgi zaman talabına sáykes keletuǵın aldıńǵı texnologiyalardan paydalanılǵan halda chiqitsiz processlerden paydalanıwımız kerek. Bunda eń tiykarǵı maqset bul tábiy resurslarǵa puxtaona munasábet hám átirap -ortalıqqa unamsız tásirdi kemeytiw, qolaversa insan salamatlıǵın qayta tiklew. Repulikamizda házirgi kúnde júzege keliw etiletuǵın barlıq sanaat kárxanaları zaman talaplarına sáykes keletuǵın texnologiyaları menen úskenelenip ornatılıp atır. Bunıń nátiyjesinde respublikamız ekologiyalıq jaǵdayı jaqsılanıwına alıp kelip atır.
Paxtanı dáslepki qayta islew, tasıw, keptiriw, tazalaw, jinlew, linterlew, óndiristiń talshıqlı shıǵındıların qayta islewde islep shıǵarıw ımaratları hawasına hám atmosferasına kóp muǵdarda shań ajralıp shıǵadı. Shań tiykarınan 3 fraksiyadan ibarat : patas bóleksheler - g'o'zaning maydanlanǵan bólekler; talshıqlı hám mineral bóleksheler (mineral bóleksheler paxtaǵa topıraq arqalı ótedi); paxtanı qayta islew waqtında odan ajralıp shıǵıs shańdıń patas hám talshıqlı bóleksheleri bolıp tabıladı.
Atmosferaǵa shiǵarılatuǵın barlıq islengen hawa texnologiyalıq hám aspirasion túrge bólinedi: birinshisi - texnologiyalıq mashina -úskenelerden, ekinshisi - shańlantırıw sistemalarınan shıǵadı.
Paxta, talshıq, lint hám islep shıǵarıw shıǵındıları hawa transportı - paxta tazalaw zavodındaǵı islengen hawanı shıǵarıw boyınsha tiykarǵı uchastka esaplanadı.
Keptiriw-tazalaw, jinlew, linterlew hám talshıqlı shıǵındılardı qayta islew sexida ádewir muǵdarda shań boladı. Paxta tazalaw kárxanasında texnologiyalıq dawamında ajralıp shıǵıs shań quramı ózgerip baradı. Paxtanı dáslepki qayta islew procesiniń baslanıwında hawa quramında kóp muǵdarda mineral fraksiyalar bolǵan shań ajralıp shıǵadı. Paxtanı keyingi qayta islewlerde - talshıq hám lint alıwda ajralıp shıǵıs shańda organikalıq elementlar kóbirek boladı : bular shigit qabıǵı, japıraq bólekleri hám g'o'zaning basqa bólimleri, sonıń menen birge talshıqlı bóleksheler bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
