Tema: Básekilesiwshi firma hám tarmaqtıń uzaq múddetli aralıqtaǵı teńsalmaqlıǵı hám tarmaq usınısı

Shekli dáramat (MR) - qosımsha bir birlik ónimdi satıw nátiyjesinde ulıwma dáramatıń ósken bólegi , yáni;


1-súwret. Básekilesken bazardaǵı baha, ortasha hám shekli dáramat

Súwretden kórinip turǵanınday, básekilesken bazardaǵı talaptıń baha boyınsha elastikligi sheksiz , yáni absolyut elastik.

2. 
   Qısqa múddetli aralıqta islep shıǵarıw kólemin anıqlaw hám paydanı maksimallastırıw.
   

Bazardaǵı baha hám firmanıń baslanǵısh shekli qárejeti hám firma paydasın maksimallastıratuǵın islep shıǵarıw kólemi bolsın deylik (2-súwret)



2-súwret. Shekil qárejet islep shıǵarıw kólemine baylanıslılıǵı
Aytaylıq, islpe shıǵarıw faktorlarınan biriniń bahası astı. Faktor bahasınıń asıwı shekli qárejet nı joqarıǵa shepke ge sıljıtdı. Nege degende, hár bir islep shıǵarılatuǵın ónim qárejeti astı. Paydanı jańa shekli qárejetde maksimallastıratuǵın islpep shıǵarıw kólemi nı quradı, yáni kólemde .
Solay etip, islep shıǵarıw faktorı bahasınıń asıwı firmanı ónim islep shıǵarıw kólemin qısqartıwǵa májbúr qıladı. Eger firma islep shıǵarıwdı kólemde dawam etirse shtrixlanǵan júzege teń bolǵan ziyandi kórgen bolar edi. Shtrixlanǵan júze firma paydasınıń joqatılıwı múmkin bolǵan bólegin kórsetedi.
Qısqa múddetli aralıqta firma kapital razmeri ózgermeydi, sonıń ushın ol paydanı maksimallastıratuǵın ózgeriwsheń islep shıǵarıw faktorları kólemin tanlawı zárúr boladı. Bizge belgili, paydanı maksimallastırıw nul ulıwma dáramat benen ulıwma qárejet ayırmasın maksimallastırıw degenidir.


3-súwret. Qısqa múddetli aralıqta paydanı maksimallastırıw grafiki

3-súwretden kóriw múmkin, islep shıǵarıw kólemi kishi bolǵanda, firma paydası manfiy boladı, firma zıyan menen isleydi, firmanıń dáramatı ózgermes hám ózgeriwsheń qárejetlerdi qaplaw ushın jeterli emes.

Islep shıǵarıw kólemi asıp barıwı menen firmanıń paydası musbat bolıp asıp baradı hám islep shıǵarıw kólemi ge teń bolǵanda dáramat TR(Q) menen ulıwma qárejet TC(Q) ortasındaǵı parq maksimal boladı. Demek payda islep shıǵarıw kólemi bolǵanda maksimallasadı. Islep shıǵarıw kólemi den asǵanda ulıwma qárejetdıń asıwı dáramat asıwına salıstırmalı ústinrek bolǵanı ushın payda kemeyip baradı. Súwretden kórinip turǵanınday, islep shıǵarıw kólemi ge shekem bolǵanda firma zıyan menen isleydi, nege degende ( Firma hám aralıqta payda aladı hám bul payda ge shekem asıp, islep shıǵarıw kólemi ge teń bolǵanda maksimal paydaǵa erisedi. N toshkadaǵı dáramat sızıǵınıń múyesh koeffitsiyenti ulıwma shıǵın sızıǵınıń múyesh koeffitsiyentine teń MC=MR.
Solay etip, firmanıń shekli dáramatı menen shekli shıǵını bir-birine teń bolǵanda firma maksimal payda kóredi. MC=MR paydanı maksimallastırıw shárti bolıp, firma qaysi bazarda (básekilesken, monopolistik yaki oligopolstik) xizmet kórsetpesin, ol óz kúshin saqlap qaladı.
Joqarıdaǵı pikirlerden kelip shıǵıp, bolǵanda, firma ónim islep shıǵarıw kólemin asırıw kerek, eger bolsa – islep shıǵarıw kólemin qısqartıw kerek boladı. Maksimallıq shártin matematik tárepten keltirip shıǵarıw múmkin: .
Funkciya maksimal qunǵa erisedi, eger islep shıǵarıw kólemi kishi muǵdarǵa asırǵanımızda payda ózgermese, yáni
bunda
Bul qatnasta hám bolǵanı ushın paydanı maksimallastırıw shárti tómendegishe jazamız:

3.