Orta paleolit da’wiri
Orta paleolit yamasa orta áyyemgi tas dáwiri 200 000 den 40 000 jılǵa shekem bolǵan dáwirde dawam etken davr bolıp tabıladı. Ámeldegi usıllar menen anıqlaw tanısıw qıyın. Evropaning orta paleolitiga Frantsiya daǵı ataqlı arxeologik estelik boyınsha mustier dáwiri dep ataladı.
Orta paleolit jaqsı úyrenilgen. Paleoantrop (orta paleolit adam ) Evropaning derlik barlıq mızlıq aymaǵında jaylasqanlıǵı sebepli, insannıń keń tarqalıwı menen xarakterlenedi. Arxeologik estelikler sanı sezilerli dárejede asdı. Evropaning aymaǵı volga-ga jaylasadı. Mustier otoparklari Desna háwizinde, oka joqarı bóleginde, Orta volga aymaǵında payda boladı. Oraylıq hám Arqa Evropada orta paleolit estelikleri erte paleolit dáwirinen 70 ret ko'p bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, jergilikli gruppalar hám mádeniyatlar payda boladı, bul jańa ırqlar hám xalıqlardıń tuwılıwı ushın tiykar bolıp xızmet etedi.
Evropa mustyasi eki tiykarǵı zonada — Batıs Evropada hám Kavkazda rawajlanǵan dep esaplasadı hám ol erdan pútkil Evropaga tarqaldı. Orta hám erte paleolit ortasındaǵı tuwrıdan-tuwrı baylanıs kemnen-kem jaǵdaylarda ornatıladı.
Arxeologik mádeniyatlar rannemustierskiyga (Riss-vyurm dáwirinde ámeldegi bolǵan ) hám pozdnemustierskiyga (vürm I hám vürm III, tolıq dáwir — 75 / 70-40 / 35 mıń jıl aldın ) bólinedi.
Miynet quralları
Tas ásbapları islep shıǵarıw jaqsılandi. Sol dáwirdegi tas sanaatı " levallua" dep ataladı. Bul arnawlı tayarlanǵan disk formasındaǵı " nukleus" den ajıratılǵan plitalar hám plitalardıń chipi menen xarakterlenedi. Olar sırtqı kórinislerdiń bekkemligi menen ajralıp turadı. Ayırım aymaqlarda óz-ara qayta islengen qurallar orta paleolit dáwirinde de qollanıladı, biraq sezilerli dárejede ózgeredi. Qolda baspadan shıǵarıw kólemi azayadı, kóbinese kiyimnen tayarlanadı. Quramalı qural hám qurallarda, mısalı, nayzalardı taslawda isletiletuǵın hár túrlı túrdegi japıraqlarǵa uqsas máslahátlar hám máslahátlar bar. Moustier-screblo-dıń ádetiy quralı kóp ta'ziya formalarına iye. Mustier ásbapları kóp funktsional bolıp tabıladı: olar aǵash hám terini qayta islew, joybarlaw, kesiw hám hátte burawlaw ushın xızmet etken.
Íqlım
Orta paleolitning baslanıwı Ries-Würmning salıstırǵanda ıssı interglyasiyasiga tuwrı keledi. Subtropik fauna Evropada saqlanıp qalǵan ıssı hám qurǵaqlay ıqlım dáwiri menen ajralıp turardı : áyyemgi pıl, hippopotamus, Merk rinoceros (lot. Dicerorhinus kirchbergensis (mercki)). Vengriya aymaǵında, mısalı, ignabargli hám bargli ormanlar ele da keń tarqalǵan hám ıqlım házirgi zamannen kóre ıssılaw edi: ortasha qıs temperaturası 0°dan tómen emes. Egaligingizni tastıyıqlang qosımsha múmkinshilikler ushın Zárúrli ormansız jaylar payda boldı.
Keyin, birinshi náwbette, kishi ıqlım ózgeriwi, keyin — uzaq ótiw dáwiri hám aqır-aqıbetde, aqırǵı mızlıq — vyurmskoe. Würm II florası hám Evropaning faunasi interglyasial hám háwij noqatı ortasındaǵı dáwirde pútkilley ózgerdi. Íqlım tek vürm I-III interstadialida, jawın muǵdarı asqanda hám bargli ormanlar taǵı húkimranlıq etkende jumsaq hám ıssılaw boldı. Jańa kiyatırǵan kemsalıyqalıq hám jawındıń tómenlewi ósimliklerdiń shól xarakterine alıp keliwine alıp keldi. vyurm III de shól hám tundra landshaftları payda boldı hám Polar túrleri haywanot dúnyasında payda boldı. Sol sıyaqlı processler Evropaning basqa aymaqlarında júz bergen.
Arxeologik estelikler
Mustier estelikleri júdá anıq tiykarǵı lagerlarga bólinedi (olardıń qaldıqları kóbinese hár qıylı faunalar menen kúshli materiallıq qatlamlar payda bolǵan úlken hám jaqsı jabıq úńgirlerde tabıladı ) hám waqtınshalıq ań lagerlari (jarlı sanaat ). Tasdı qazib alıw hám dáslepki qayta islew ushın ustaxonalar bar. Tiykarǵı lagerlar hám waqtınshalıq ańshılıq otoparklari da úńgirlerde, de ashıq hawada jaylasqan.
Bernga (Shveytsariya ) kantonida moustier tog ' - kán sanaatı 60 santımetr tereńliktegi vertikal qudıqlar formasında tabılǵan. Bul erda silikonni dáslepki emlew ámelge asırıldı.
Balatenlovash (Vengriya ) de boyaw kánleri bar edi.
Frantsiyanıń qubla-batıs bóleginde mustier otoparklari 20 -25 m keńliginen hám tereńliginen kemnen-kem ushraytuǵın taslar hám kishi úńgirlerde jaylasqan. Comb Grenada hám Le Peyrare (Qubla Frantsiya ) úńgirleri tereńlesdi.
Mamont suyeklerinen úyler, ashıq aspan astındaǵı qaldıqlar menen, Dinyesterdagi Molodov i otoparkida tabılǵan.
Rossiya tegisligi aymaǵında Orta paleolit dáwirdiń birden-bir qatań sáne ob'ekt volgograd wálayatında mashinalar Shley esaplanadı [1].
vürma i aqırına shekem Frantsiyada tabılǵan bir neshe turaq-jaylar (Le Peyrar, vo-De-L'émese, Eskisho-grano) menen úlken qurılǵan. Durand (Fransiya ) dáryasınıń tómen bóleginde on dana kishi úydiń qaldıqları tabılǵan.
Xarakteristikalardı úyreniw sonı kórsetdiki, xalıqtıń ekonomikalıq iskerliginiń hasası túrli oyınlarǵa ań qılıw edi. Lagerlar ushın jaylar ovning túrli-tumanlıǵı, pıl, hippopotamus, rinoceros sıyaqlı úlken haywanlarǵa ań qılıw, bul erda jasawdı dawam ettiretuǵın, hól ormanlar hám batpaqlar joǵalgunga shekem saylanǵan.
Monte-Chircheo g'ori (Lazio): ań aymaǵında jasaǵan haywanlar ushın ań (10 km radiuslı mashinalar maydanı ), bul atlardıń o'tlatadigan ashıq maydandı óz ishine aladı ; kem ushraytuǵın mashinalar ósimlikleri hám kiyik hám jabayı buǵalar jasaǵan suw háwizlerinde qurǵaqlay jaqtılıq ormanları ; jabayı cho'chqalar hám eshkiler jasaǵan tıǵız ızǵar ormanlar. Tábiy sharayatta ózgerisler kóshiw ushın birpara ot -giyalar alıp keldi — jazda -Apennines, jaylawlar, qishda — keyin basıp, oypatlıqlarda. Orta paleolit esteliklerin jaylastırıwǵa qaraǵanda, adam ele tawlıq aymaqlarda júrmegen, tiykarınan pıllar, hippopotamus, rinokerozlar saqlanıp qalǵan oypatlıqlarda qalǵan.
Germaniyada Salzgitterda jaylasqan Lebenstedt awılı mıń jıllar aldın 55 tundra ósimlikleri sharayatında bar edi. Xalıqtıń tiykarǵı ishg'oli Arqa kiyik, Bison, at, jún rinoceros ushın ań edi. Barlıq tas quralları -ań hám dene góshini qayta islew quralları. Bul erda bir neshe hápte dawamında toqtap qalǵan ańshılar toparınıń (40 -50 kisi) jazǵı lageri bolıp tabıladı.
Qustı tutıw hám jıynaw, ásirese jumsaq ıqlımlı aymaqlarda. Ań qılıw usılları etarli dárejede úyrenilmagan. Nayza menen ań bar edi, sonday-aq, metall, silika uchi menen úskenelestirilgen. Bunnan tısqarı, qopal erlerde, itimal, jırtqısh qudıqlardan paydalanǵan halda ań qılıw da ózlestirildi.
Arxeologik mádeniyatlar
F. Bardning izertlewleri aymaqǵa baylanıslı bolmaǵan túrli mádeniyatlardı anıqladi. Usınıń menen birge, bir tarawda túrli mádeniyatlar ámeldegi bolıwı múmkin edi. Rawajlanıw jolları sheklengen sheki onim, texnologiyanıń rawajlanıw dárejesi, arnawlı bir qurallar kompleksi menen belgilenedi. Levalloise, tishli, ádetde mustier, Charente, pontian hám basqa rawajlanıw jolları bar. Bardning " mustier materiallıq jámáátleri" dıń bar ekenligi haqqındaǵı juwmaqları L. Binford tárepinen sın pikir etildi.
Jasaw jayınıń kóbeyiwi, bul jasaw jayı bolǵan insan jámáátleriniń bekkemleniwine járdem beriwi kerek edi. Ulıwma social munasábetlerdiń joqarı dárejesi. Mısal ushın, qolın joǵatǵan kisi miynet qábiletin joǵatganidan keyin uzaq waqıt yashadı, bul múmkinshilik oǵan jámáát tárepinen beriliwi múmkin edi.
Diniy Isenim
Birinshi kómiw dástúrleri, dástúrler ızları (itimal totemizm payda bolǵan ) hám naǵıslardan paydalanıw — suyek yamasa taslarǵa kesilgen ritmik tákirarlaw, boyawdan paydalanıw (tiykarınan qızıl ocher) tabılǵan.
Mustier áwliyeleriniń kópshiligi tiykarınan úńgirlerde jaylasqan xalıq punktleri shegaralarında jaylasqan. Qábir tereńleri sayız — nadurıs konturlar bolıp tabıladı, lekin kóbinese kómiw qılıw ushın qazilgan yamasa qazilgan. Tiykarǵı aza dástúri onıń qaptal tárepindegi ólik bolıp tabıladı, ayaqları menen dizelerine bir az iyiledi. Joqarıdan joqarıda kómiw er yamasa tas menen oralǵan. Ornatıw múmkin bolǵan orında, kómiw etilgen kisi basın batısqa yamasa shıǵısqa aylantıradı.
Qábirlerde mineral boyaw -ocher, ásbap -úskeneler hám haywanlardıń suyekleri tabılǵan, biraq bulardıń barlıǵı qaytıs bolǵan adamǵa (kómiw dástúrine) qurbanlıq retinde emes, bálki materiallıq qatlamnan kútilmegende keliwi múmkin edi. Ólgenlerdiń shańaraq aǵzaları menen baylanısı ólimnen keyin de dawam etdi. Itimal, olar ólimnen keyin turmısqa ıseniwgen (bul animistik ıqtıqat emes edi).
Do'stlaringiz bilan baham: |