Tema: aspekte të menaxhimit të afarizmit bankar – tregu I kredidhënies si një ndër instrumentet e sigurimit të një rritjeje të QËndrueshme ekonomike në kosovë

3.4.3 Risku i normës së interesit

Si ndërmjetës financiar, bankat hasin në riskun e normës së interesit në disa mënyra. Forma kryesore shpesh më e diskutuar e riskut të normës së interesit lind nga diferencat e kohës së maturimit (për normat fikse) dhe riçmimit (për normat e luhatshme) të aseteve të bankës, detyrimeve dhe pozicioneve jashtë bilancit. Një tjetër burim i rëndësishëm i riskut të normës së interesit lind nga korrelacioni i papërsosur në rregullimin e normave të fituara dhe të paguara në instrumente të ndryshme me karakteristika, përkundër rivlerësimit të ngjashëm. Një burim shtesë dhe gjithnjë e më i rëndësishëm i riskut të normës së interesit lind nga opsionet, i ngulitur në shumë asete të bankës, detyrimet dhe portfoliot jashtëbilancore (OBS). Formalisht,

92
Analiza e Literatures

një opsion i jep të drejtën zotëruesit, por jo detyrimin, për të blerë, shitur ose për të ndryshuar, në ndonjë mënyrë, rrjedhën e parave të një instrumenti ose kontrate financiare (BCBS, 1997).

Risku i normës së interesit është një lloj i riskut financiar që ndikon në të gjitha institucionet financiare. Risku i normës së interesit është një pjesë normale e bankave. Siç është theksuar nga BCBS (2004, p.5), risku i tepruar i normës së interesit mund të paraqesë një kërcënim serioz në fitimin e bankës dhe bazën e kapitalit. Ndryshimet në normën e interesit ndikojnë në fitimet e bankës nga ndryshimet në të hyrat neto të saj, si dhe nivelin e të hyrave të ndjeshme ndaj normave të interesit dhe shpenzimet operative. Gjithashtu, ndryshimet në normën e interesit ndikojnë në vlerën themelore të aseteve të bankës, detyrimeve dhe instrumentet jashtëbilancore, sepse vlera e tashme e rrjedhës së keshit në të ardhmen ndryshon, kur ndryshon norma e interesit (e cituar në Scannella, Bennardo, 2013).
Studimet që empirikisht hulumtojnë përcaktuesit e riskut të normës së interesit (RNI), kanë përdorur tradicionalisht maturimin asete-detyrime ose kohëzgjatjen gap, si faktor kyç për të shpjeguar ekspozimin e normës së interesit. Megjithatë, ky trajtim prezanton të meta të pranishme serioze, duke pasur parasysh kufizimet e njohura të treguesve statikë gap, bashkë me vështirësitë për të marrë saktë matjet nga viti në vit për shumicën e bankave. Për këtë arsye, një alternativë interesante, e cila megjithatë ka marrë vëmendje të pakët në literaturë, është të ekzaminojë lidhjen midis vlerësimit të ekspozimit të normës së interesit në çdo bankë dhe një grup të karakteristikave menjëherë të disponueshme të veçanta, që mund të kenë rol potencial përkatës në shpjegimin e ekspozimeve, të tilla si madhësia e bankës, kapitali, përbërja e bilancit të gjendjes dhe aktivitetet jashtëbilancore (Ballester, Ferrer, González, Soto, 2009).
Kotlebova’ ka shqyrtuar masën në të cilën transformimi i normave bazë të interesit të BQE-së mund të ndikojë ndryshimet në normat bazë të interesit të bankave qendrore në vendet e zgjedhura të EQL-së (në lidhje me procesin e harmonizimit) dhe, rrjedhimisht, normat ndërbankare IBOR, pastaj normat e interesit afatshkurtra për depozitat bankare dhe kreditë për familjet dhe bizneset në disa vende të EQL-së dhe zonës Euro nga 2007-2012. Sipas këtij

93
Analiza e Literatures

studimi, kriza financiare në rajonin e EQL-së ka çuar në rënie në normat e interesit si në tregun ndërbankar dhe në tregjet për klientët në zonën e depozitave, kredive për ekonomitë familjare dhe bizneset. Gjithashtu, ekziston një marrëdhënie pozitive lineare midis normave bazë të interesit të bankave qendrore kombëtare, duke përfshirë BQE-në. Analiza korrelacion ka provuar faktin se IBOR ka korrelacion të fortë sidomos me normat e interesit për sektorin e bizneseve, si në rastin e kredive dhe depozitave. Dallimet në nivelin e normave nominale të interesit në vendet e EQL-së mund të shpjegohen nga bazat makroekonomike si normat e inflacionit, niveli i kursit të këmbimit, por edhe struktura e GDP-së dhe vendimet e pjesëmarrësve të tregut për konsumin dhe investimet.⁷

Sipas (Ėgert, Crespo-Cuaresma, Reininger, 2006) përçimi i normës së interesit mund të zbërthehet në dy faza: faza e parë se si ndryshimet në normën e politikës monetare transmetohen në normën e tregut afatshkurtër dhe afatgjatë, ndërsa faza e dytë përshkruan se si ndryshimet në normat e tregut ndikojnë në normën e depozitave dhe kreditë bankare. Autorët kanë analizuar madhësinë e përçimit të normës së interesit për pesë vendet e EQL-së. Rezultatet e tyre konfirmojnë gjetjet në literaturën e mëhershme se përçimi i përgjithshëm është i ulët për normat e depozitave gjatë natës ( overnight ), por bëhet shumë më i lartë për normat e depozitave nga afatshkurtra në ato afatgjata dhe normat e kreditimit të korporatave janë shumë më të përgjegjshme ndaj ndryshimeve të normave të interesit të politikës monetare sesa normave të depozitave apo të kredisë familjare. Gjithashtu, gjetjet e tyre mbështesin pikëpamjen se përçimi është mesatarisht më i lartë në vendet e EQL-5 sesa në vendet e zonës euro, si Austria dhe Gjermania. Gjithashtu, autorët kanë gjetur pak mbështetje empirike për një funksionim të përçimit të normave të tregut afatgjatë, me sa duket për shkak të jostabilitetit të kurbës së interesit me fund më të gjatë të spektrit të maturimit. Përçimi i normës së interesit u përmirësua ndjeshëm që nga fillimi i tranzicionit deri në fillim të vitit 2000, kryesisht për shkak të zhvillimit financiar mbresëlënës dhe industrisë bankare në këto

⁷ Për literaturën lidhur me përçimin e normës së interesit, shih Kotlebova’ dhe Ėgert, Crespo-Cuaresma, Reininger (2006).

94
Analiza e Literatures

vende. Megjithatë, rezultatet tona tregojnë një ndryshim të këtij trendi. Elementet e një shpjegimi për dobësimin e përçimit mund të jenë ngadalësimi i konsiderueshëm në normat e inflacionit në anën makro dhe më pak konkurrencë mes bankave dhe më shumë mbështetje në fondet e huaja për veprimtarinë e kreditimit në anën mikro.

Komiteti i Bazelit (BCBS 1977 dhe 2004) ka bërë publike udhëzimet për menaxhimin e këtij lloji të riskut. Këto parime, rishikuar në vitin 2004 pas paraqitjes së marrëveshjes Bazel II (BCBS, 2006), nuk përfshijnë ndonjë kërkesë specifike të kapitalit në lidhje me riskun, i cili duhet të mbahet në librat bankarë. Në vend të kësaj, ata theksojnë rëndësinë e transparencës në dhënien e informacionit dhe ata rekomandojnë që autoritetet mbikëqyrëse në vendet e vetme që aderojnë në BIS të vendosin një shtesë të kapitalit për bankat që mbajnë një normë të interesit të konsiderueshme në librat e tyre bankarë. Literatura ka debatuar me bollëk llojet e ndryshme të riskut të normës së interesit ndaj të cilit bankat janë të ekspozuara (BCBS 2004). Kontributet kryesore të publikuara gjatë viteve fokusohen në analizimin e qasjeve të ndryshme për të vlerësuar ekspozimin ndaj risqeve, në përgjithësi të dallueshme duke u bazuar në
“perspektivën aktuale të të ardhurave” ose “perspektivën e vlerës ekonomike”. Dijetarët dhe operatorët në sektorin e njëjtë i konsiderojnë këto qasje komplementare dhe joalternative (si i cituar në Baldun, Zen, Rebonato, 2012).
Siç përcaktohet nga Komiteti i Bazelit, një kërkesë kyçe për menaxhimin e duhur të riskut të normës së interesit të një banke është përcaktimi i parimeve dhe proceseve përkatëse në bazë të proporcionalitetit. Komiteti i Bazelit u kërkon mbikëqyrësve bankarë të vlerësojnë qëndrueshmërinë e sistemeve të brendshme të institucioneve të kreditimit, për të matur riskun e normës së interesit në librin bankar dhe për të kontrolluar riskun, duke mbajtur kapacitetin e tyre në lidhje me risqet e normave të interesit. Përsëri, ajo që është konsideruar e shëndoshë, varet nga natyra, shkalla dhe kompleksiteti i biznesit të një banke. Mbikëqyrësit bankarë mund të caktojnë masa të ndryshme nëse duhet të arrijnë në përfundimin se niveli i riskut të normës së interesit në librin bankar nuk është proporcional me kapitalin në dispozicion, ose që proceset e përdorura nuk janë të përshtatshme për natyrën dhe vëllimin e ekspozimeve (OeNB, 2008).

95
Analiza e Literatures

Ballester, Ferrer, González, Soto (2009) në punimin e tyre kishin si qëllim të hetojnë empirikisht përcaktuesit kryesorë të ekspozimit të normës së interesit në njëzet e tri banka tregtare spanjolle gjatë periudhës 1994-2006, duke përdorur metodologjinë tabelore të të dhënave. Për më tepër, siç pritej, risku i normës së interesit luan një rol dytësor në krahasim me riskun e tregut. Madhësia e bankave dhe përqindja e kredive ndaj totalit të aseteve duken si përcaktuesit më të rëndësishëm të normës së interesit të bankave. Nga ana tjetër, bankat që mbajnë një pjesë të madhe të aseteve në formën e kredive paraqesin një ekspozim më të lartë ndaj riskut të normës së interesit, për shkak të efektit të zgjerimit në mospërputhjen e maturimit midis aseteve dhe detyrimeve të tyre të shkaktuara nga pesha e madhe relative e kredive. Për më tepër, aktivitetet jashtë bilancit të gjendjes, gjithashtu, janë pozitivisht dhe në mënyrë të konsiderueshme të lidhura me riskun e normës së interesit, duke sugjeruar se përdorimi i derivateve financiare nga bankat spanjolle është i nxitur kryesisht nga qëllimet spekulative. Përveç kësaj, bankat që financojnë një pjesë të madhe të pasurisë së tyre me depozitat kanë ekspozim të ulët lidhur me riskun e normës së interesit.

Scannella, Bennardo (2013) kryen një hulumtim empirik në ekspozimin e riskut të normave të interesit në veprimet bankare. Autorët vlerësuan variacionin e të ardhurave neto nga interesi për secilën bankë, në rast se norma e interesit rritet (+ 100 pikë bazë) dhe nëse norma e interesit zvogëlohet (- 100 pikë bazë). U identifikuan tre skenarë të ndryshëm: zhvendosja paralele, zhvendosjae pjerrët dhe zhvendosja goditëse e lakores së normës së interesit. Rezultatet tregojnë një ekspozim të dukshëm të riskut të normës së interesit në kohën e parë (më pak se tre muaj). Sipas autorëve, është një situatë normale për veprimet bankare, sepse bankat rrisin fondet në afate kohore të shkurtra, me norma të ulëta të interesit. Megjithatë, zbrazëtira rritet vazhdimisht për kohën afatgjatë (më shumë se pesë vjet). Kjo situatë mund të jetë e zakonshme në veprime bankare, sepse bankat investojnë në periudha afatgjata me norma të larta të interesit, pastaj investimet në periudha afatshkurtra. Ky hulumtim, gjithashtu, ka bërë krahasimin e maturitetit dhe modelet e kohëzgjatjes për të vlerësuar, menaxhuar dhe kontrolluar riskun e normës së interesit në veprime bankare. Modelet e maturimit bazohen në

96
Analiza e Literatures

qasjet e të ardhurave aktuale. Është qasja tradicionale e vlerësimit të riskut të normës së interesit që ndërmerret nga shumë banka. Modelet e kohëzgjatjes bazohen në pikëpamjen e vlerësimit ekonomik. Sipas autorëve, ato janë pikëpamje plotësuese të riskut të normës së interesit në veprimet bankare.

3.5 Konkluzione nga analiza e literaturës dhe hipoteza

Bankat luajnë një rol kritik në ekonominë e një vendi dhe një industri e shëndoshë bankare është shumë e rëndësishme për një stabilitet financiar dhe ekonomik të vendit. Për faktin se bankat luajnë një rol kaq të rëndësishëm dhe janë institucione kyçe për stabilitetin financiar, kombëtar dhe ndërkombëtar, ato duhet të operojnë me një kujdes dhe siguri të shtuar, duke mbajtur kapital dhe rezerva të mjaftueshme për t’u mbrojtur nga risqet specifike që ato hasin gjatë operimit të biznesit.

3.5.1 Ndërmjetësimi financiar nga bankat komerciale

Edhe pse bankat janë subjekt i rregullave të caktuara nga autoritetet rregullatore, ndërmjetësit financiarë ende përcaktojnë rregullat për shpërndarjen e fondeve dhe, si të tilla, ato luajnë një rol të rëndësishëm në përcaktimin e llojit të aktiviteteve të investimeve, nivelin e krijimit të vendeve të punës dhe shpërndarjen e të ardhurave (Gross 2001, si i cituar në Oluitan).

Performanca e institucioneve financiare në kredidhënie ndikon në ritmin e rritjes ekonomike, qoftë drejtpërdrejt, siç sugjerohet nga teoria e Keyns, qoftë përmes rritjes së produktivitetit, siç sugjerohet nga teoria e zakonshme (Galeano, Feijo, 2012). Literatura tregon se studiues të shumtë argumentuan se industria bankare dhe kredia në veçanti stimulojnë rritjen ekonomike, duke i huazuar mjetet në sektorë të cilët luajnë një rol vital në ekonomi, siç janë sektori i prodhimit, i qarkullimit dhe i shërbimeve të ndryshme. Pra, qëllimi i kredisë është që drejtimi i

97
Analiza e Literatures

mjeteve të bëhet në ato degë ekonomike ku vërehet se ekziston ngecje në zhvillimin e tyre, pra duhet të bëhet një shfrytëzim sa më racional me qëllim që kreditë në mënyrë të vazhdueshme të ndihmojnë procesin e riprodhimit shoqëror.

Meqë kontratat debitore kërkojnë që huamarrësi të paguajë shumën fikse dhe i lejojnë që të mbajë tërë fitimin mbi atë shumë, huamarrësit janë të motivuar të marrin pjesë në projekte investuese me më shumë risk sesa do të dëshironin huadhënësit. Mjetet që ndihmojnë në zgjidhjen e problemit të riskut moral janë vlera e lartë neto e huamarrësit dhe klauzolat e tjera restriktive që urdhërojnë që huat të përdoren vetëm për financimin e aktiviteteve të caktuara. Pasi kolaterali është mbrojtja më e mirë e huadhënësit, klauzola restriktive mund të inkurajojë huamarrësin për ruajtjen e kolateralit në gjendje të mirë dhe që të sigurojë që të mbetet në pronësi të tij. Klauzolat restriktive, gjithashtu, kërkojnë nga ndërmarrja që merr hua që periodikisht të japë informata për aktivitetet e veta në formë të raporteve tremujore kontabël për të ardhurat (Mishkin, Eakins).
Beck, Demirgüc-Kunt, (2006) përmblodhën kërkime empirike që tregojnë se qasja në financa është një pengesë e rëndësishme e rritjes për NVM-të, se institucionet financiare dhe ligjore luajnë një rol të rëndësishëm në lehtësimin e këtij detyrimi dhe se instrumentet e reja të financimit mund të lehtësojë qasjen e NVM-ve në financa, edhe në mungesë të institucioneve të zhvilluara mirë. Hulumtimet sugjerojnë se përmirësimi i institucioneve ligjore dhe financiare ndihmon të gjitha firmat, që meritojnë të hyjnë në financa dhe rritje, por efekti është më i madh në firmat më të vogla. Të dyja studimet, në nivel të firmave dhe në nivel të industrive, sugjerojnë se firmat e vogla janë relativisht më mirë në krahasim me firmat e mëdha në vendet me institucione të zhvilluara mirë.

98
Analiza e Literatures

3.5.2 Kreditë bankare dhe rritja ekonomike

Studimet empirike kanë gjetur një ndikim pozitiv të zhvillimit financiar në rritjen ekonomike, ekonomikisht dhe statistikisht domethënëse. Modelet teorike kanë treguar se zhvillimi financiar kthehet në një avantazh krahasues për vendet me sektorët dhe industritë me nevoja më të larta (Beck, 2011). Beck, Levine, Loayza (1999), duke përdorur dy metoda ekonometrike, gjetën një lidhje ekonomikisht dhe statistikisht të rëndësishme midis zhvillimit të ndërmjetësimit financiar, si dhe rritjes reale të GDP-së për kokë banori dhe rritjes së përgjithshme të produktivitetit.

Është me rëndësi të theksohet se ka pasur numër të madh të studimeve empirike që kritikojnë marrëdhëniet midis financave dhe rritjes. Sipas studiuesve, rritja ekonomike është një faktor shkakor për zhvillimin financiar. Sipas tyre, pasi që sektori real rritet, kërkesa në rritje për shërbime financiare stimulon sektorin financiar. Ky efekt pozitiv i zhvillimit ekonomik ndihmon edhe në përmirësimin e cilësisë së industrisë bankare për të rritur lejimin e kredive, e sidomos në sektorin e NVM-ve. Sipas studimeve të ndryshme, në vendet më pak të zhvilluara ekonomikisht, edhe roli i ndërmjetësimit financiar është më i ulët, ndërsa e kundërta është te vendet e zhvilluara.
Shumica e studimeve në rajonin e EQL-së lidhur më rritjen e kredive në GDP janë fokusuar në vitet para krizës financiare të vitit 2007/08. Sipas rezultateve të tyre, ishte një trend i rritjes së kredive në GDP gjatë kësaj periudhe. Ndërsa, sa i përket rajonit të EJL-së, hulumtimet empirike për rolin e kredive në rritjen ekonomike janë shumë të pakta. Gjithashtu, janë studiuar edhe anët pozitive dhe negative të depërtimit të bankave të huaja lidhur me ndikimin e tyre në stabilitetin e kredive bankare në vendet në zhvillim dhe në tranzicion.
Ndërsa, autorët gjejnë një lidhje të fortë midis përqendrimit bankar dhe kufizimet më të larta të financimit dhe një mundësi më të ulët të financave bankare në mënyrë institucionale në

99
Analiza e Literatures

ekonomitë më pak të zhvilluara. Kjo lidhje është e parëndësishme për ekonomitë e zhvilluara ekonomikisht, institucionalisht dhe financiarisht (Beck, Demirgüç, Maksimovid, 2003).

Është nxjerrë nga literatura se ka një korrelacion të fortë dhe pozitiv midis rritjes dhe zhvillimit financiar. Megjithatë, marrëdhënia e shkakësisë midis këtyre elementeve është e diskutueshme. Megjithatë, pavarësisht nga marrëdhëniet e shkakësisë, duke supozuar midis kursimeve dhe investimeve, apo zhvillimit financiar dhe rritjes ekonomike, ekziston një konsensus në literaturën ekonomike se qasja në kredi dhe shkalla e zhvillimit të sistemit financiar mund të luajnë një rol të madh në procesin e zhvillimit ekonomik të një vendi apo rajoni. Ky rol është shpjeguar pasi që është sistemi financiar ai që siguron fondet e nevojshme për të financuar investimet dhe për të stimuluar konsumin nëpërmjet investimeve shumëzuese (Keyns), dhe për shkak se sistemi financiar, si ndërmjetës i kursimeve të akumuluara, ndihmon në përmirësimin e shpërndarjes së burimeve financiare të ekonomisë dhe, në këtë mënyrë, kontribuon në rritjen e produktivitetit të kapitalit (Galeano, Feijo, 2012).
Në përfundim, roli i bankave si agjentë për rritje brenda ekonomisë është mbështetur nga shumë studime teorike dhe empirike. Megjithatë, ekzistojnë disa prova të kundërta, që janë të pakta, në krahasim me ato që e mbështesin këtë propozim. Së dyti, ka shumë studime që mbështesin ekzistencën e një marrëdhënieje afatgjatë midis financës dhe rritjes ekonomike. Kur duket e pazgjidhur, është çështja e shkakësisë midis dy variablave. Megjithatë, efikasiteti i industrisë bankare, më shumë sesa vëllimi i aktiviteteve financiare, mendohet të jetë jetik për të lehtësuar zhvillimin ekonomik (Oluitan).
Si rezultat i kësaj, një ndër qëllimet kryesore në këtë studim do të jetë edhe analiza e marrëdhënies midis kredive dhe rritjes ekonomike në Kosovë.
Bazuar në këtë literaturë, hipotezat të cilat do të vërtetohen janë:

H1: Kreditë totale bankare janë apo nuk janë një indikator i rëndësishëm në rritjen ekonomike në Kosovë.

100
Analiza e Literatures

Pasi autori ka bërë shpërbërjen e kredive për të parë efektin e tyre të pavarur në ekonomi, hipotezat që do të vërtetohen janë:

H2: Kreditë për ndërmarrjet ndikojnë apo nuk ndikojnë në rritjen ekonomike në Kosovë.
H3: Kreditë konsumuese ndikojnë apo nuk ndikojnë në rritjen ekonomike në Kosovë.
H4: Bankat me pronësi të huaj ndikojnë apo nuk ndikojnë në rritjen ekonomike në Kosovë.

3.6.1 Risku i kredisë

Literatura tregon se për një menaxhim efektiv të riskut të kredisë në çdo bankë duhet të ketë një strukturë organizimi me sisteme të menaxhimit të profilit të riskut, të cilat janë adekuate që të identifikojnë, të matin, të monitorojnë dhe të kontrollojnë riskun në të gjitha operimet bankare.

Në mënyrë që organizimi dhe mbikëqyrja e huadhënies të jetë në një nivel të lartë dhe të mos ketë humbje, çdo bankë duhet të hartojë politikën kreditore, me qëllimin kryesor që të maksimizojë normën e kthimit të rregulluar nga risku.
Politika kreditore duhet të përcaktojë udhëzimet për huadhënie, me qëllim të mbajtjes së një niveli të pranueshëm ndaj ekspozimit të riskut. Kjo politikë duhet të përcaktojë llojet e kredive të pranueshme dhe të papranueshme, vendosjen e limiteve për kredi, që mund të jenë absolute për çdo lloj të kredive (vendosja e tavaneve për çdo lloj kredie) ose mund të jetë në raporte relative, si përqindje e totalit të kredive, aseteve dhe kapitalit (Allamani, Abazi). Me një rëndësi mjaft të madhe është edhe shpërndarja e kredive sipas sektorëve ekonomikë, kredive konsumuese dhe hipotekare. Afati i maturimit të kredive duhet të specifikohet sipas burimeve të mjeteve, llojit të kredisë dhe qëllimit të saj, kufizimeve në ekspozimet e mëdha, përcaktimit të huamarrësve të kualifikuar dhe kolateralit të pranueshëm.

101
Analiza e Literatures

Banka duhet të përdorë burime të ndryshme të informacioneve për të zvogëluar riskun kreditor. Burimet kryesore të informacionit janë: intervistimi me huamarrësin, ku banka siguron informacione lidhur me tipin dhe shumën e kërkuar të kredisë, burimet dhe planet për ripagim, biznes-plani dhe studimi i fizibilitetit, informacionet rreth menaxhimit, aksionarëve, strategjinë, kolateralin etj.; burimet e brendshme - lidhur me pasqyrën e kredive në huamarrjet aktuale ose të mëparshme, kontrolli i aktivitetit të llogarisë, depozitat e mëparshme ose të tanishme, raportet e brendshme nga lojtarët e tregut ose industrisë në treg etj., si dhe burimet e jashtme - mund të përdoren informacione nga bankat e tjera, organizatat qeveritare etj (Dima).

Marrëveshja e sigurisë identifikon kolateralin e hipotekuar për të siguruar kredinë, zakonisht duke përmendur kushtet e marrëveshjes së kredisë (në veçanti në lidhje me kufizimin e përdorimit të kolateralit dhe procedurat mbi parazgjedhje). Gjithashtu, janë me rëndësi edhe mjetet juridike në dispozicion për huadhënës, në raste të përzgjedhura, nga shitja e kolateralit në një ankand publik, për të marrë posedimin e kolateralit gjatë kësaj marrëveshjeje (Dima).
Hulumtimet e ndryshme treguan se vendet e zhvilluara përdorin modelet e brendshme për matjen e riskut të kredisë, të cilat kanë rezultuar me efikasitet dhe implikime në rritje, ndërsa në vendet në zhvillim preferohen metodat e standardizuara. Musyoki, Kadubo (2012), në studimin e tyre, rekomandojnë se autoritetet evropiane duhet të aplikojnë thelbin e trajtimit të avancuar të Bazel II vetëm për bankat shumë të mëdha me aktivitet ndërkombëtar. Bankat e tjera duhet të kenë mendimin e një qasjeje të thjeshtuar të standardizuar. Sipas autorit, këto teknika të matjes së riskut kreditor duhet të përshtaten, sepse kjo varet nga madhësia e bankës, kompleksiteti i produkteve dhe shërbimeve që ofron industria bankare, si dhe aktiviteti i saj kombëtar apo ndërkombëtar.
Bankat duhet të marrin masa gjatë kohëve të mira për riskun në rritje që është duke hyrë në portfolion e tyre dhe se vetëm do të shfaqet si e tillë me vonesë. Nga ana tjetër, në kohë të këqija, bankat mund të përdorin rezervat e grumbulluara gjatë periudhave të bumit, në mënyrë që të mbulojnë humbjet e kredive që shfaqen, por që kanë hyrë në portfolio në të kaluarën.

102
Analiza e Literatures

Kështu, zhvillohet një provizion kundërciklik që është një përgjigje e drejtpërdrejtë për gjetjen e fuqishme empirike të riskut të kredisë në rritje në kohë të mira (Jiménez, Saurina,2005).

3.6.2 Risku i likuiditetit

Literatura ka treguar se për menaxhimin e duhur të likuiditetit bankat duhet të mbajnë rezerva adekuate për të siguruar fonde të mjaftueshme për përmbushjen e zotimeve të tyre me afat. Autoritetet mbikëqyrëse shpesh paraqesin kërkesa specifike për menaxhimin e likuiditetit përmes mbajtjes së rezervave minimale të kërkuara për bankat, një përqindje specifike ndaj mjeteve të tyre në dispozicion dhe obligimeve afatshkurtra që ato kanë. Gjithashtu, edhe Komiteti i Bazelit ka krijuar standardet për matjen e riskut të likuiditetit; raportin për likuiditetin afatshkurtër dhe raportet e likuiditetit mbi një vit.

Marrja hua për afat të shkurtër dhe huadhënia për afat më të gjatë kohor krijon një mospërputhje kohore të disponueshmërisë së fondeve që mund të rezultojë me mungesë të likuiditetit për përmbushjen e detyrimeve me kohë. Për të zgjidhur këtë problem, bankat duhet të shfrytëzojnë rezervat e tyre në para të gatshme dhe huamarrjet në tregun e parasë. Mirëpo, marrja hua në tregun e parasë për zgjidhjen e problemit të likuiditetit ka një risk më të madh, për shkak të ndryshimit të normës së interesit në treg dhe ndryshueshmërisë së lejmit të kredive të ardhshme.
Nëse bankat nuk mund të sigurojnë likuiditetin e duhur nga rezervat e ndara për likuiditet (rezerva të cilat mund të mbahen te banka qendrore dhe në llogaritë e vetë bankave) dhe huat e marra në tregun ndërbankar apo në tregun e parasë, atëherë instanca e fundit ku bankat mund t’i sigurojnë këto mjete është banka qendrore.
Problemet e riskut të likuiditetit mund të lindin edhe nga përqendrimi në rritje. Prandaj, është e rëndësishme të matet ndjeshmëria e përqendrimit të financimit në çdo horizont kohor.

103
Analiza e Literatures

Përqendrimi është përcaktuar si një pozicion në një aset ose detyrim, që është në lidhje të madhe për vetë pozitën financiarë të një banke. Duhet të llogaritet maturimi i ndarjes në klasa të aseteve dhe detyrimeve në numrin total të aseteve dhe detyrimeve. Rritja e përqendrimit të detyrimeve afatshkurtra krijon probleme të konsiderueshme të jolikuiditetit dhe ajo është më e rrezikshme se përqendrimi në rritje në detyrime afatgjata (Zidulina, 2010).

Në të kaluarën, risku i likuiditetit zakonisht është matur përmes raporteve të likuiditetit: raporti i aseteve likuide ndaj aseteve totale, raporti i aseteve likuide ndaj depozitave, përpjesëtimi i kredisë së rregulluar ndaj aseteve totale. Megjithatë, ekzistojnë edhe mënyra të tjera që mund të përdoren për të vlerësuar riskun e likuiditetit bankar, krahas treguesit të likuiditetit tradicional. Rreth matjes sasiore, KBMB (2000) propozoi metodën e maturimit shkallëzor për matjen e riskut të likuiditetit. Saunders dhe Cornett (2006) treguan se bankat mund të përdorin burimet dhe përdorimin e fondeve, krahasimet grupore ndërmjet veti, indeksin e likuiditetit, hendekun e financimit dhe nevojës dhe likuiditetin e planifikuar, për të matur ekspozimin e tyre të likuiditetit. Matja cilësore e riskut të likuiditetit është po aq e rëndësishme sa edhe matja sasiore. Për më tepër, Matz dhe Neu (2007) treguan se vlerësimi i riskut të likuiditetit është të paktën po aq i rëndësishëm sa një matje sasiore e bazuar në modele (e cituar në Shen, Chen, Kao, Yeh, 2009).