Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

JÚREK, QAN-TAMIRLAR SISTEMASI

(Angiologiya)

Júrek, tamırlar sisteması

Tamırlar sisteması organizmde basqa organlar sisteması siyaqlı áhmiyetli xızmet atqaradı. Tamırlar ishindegi suyıqlıqlar (qan, limfa) kletka hám toqımalardıń ómiri ushın zárúr bolgan barlıq zatlardı jetkerip beredi. Sonıń menen birge olardıń quramındaǵı organizmge kerek emes zatlardı málim organlarǵa alıp baradı. Solay etip tamırlar siteması, limfa sisteması hám qosımsha dúzilmelerden quralǵan.

Qan tamırlar sisteması

Qan tamırlar sisteması júrek, arteriyalar, venalar hám kapillyarlar siyaqlı quramalı dúzilmelerden ibarat.
Júrek qan tamırlar sistemasınıń oraylıq organı bolıp nerv hám gormonlar basqarıwınıń tásirinde bárháma bir qálipte qısqarıp hám keńeyip organizmdegi qan suyıqlıǵın háreketke keltiredi, Qan hár qıylı kólemdegi qan tamırlar járdeminde kletkalarǵa hám tkanlarǵa azıq zatlardıı alıp baradı hám basqa túrdegi qan tamırlar arqalı júrekke qaytıp keledi. Sonın ushın barlıq qan tamırlar eki túrge bólinedi.
Oraylıq organ bolǵan júrekten shıǵıp, pútin denege tarqalatuǵın hámme qan tamırlarǵa arteriya qan tamırları delinedi, sebebi trupta arteriya qan tamırlarınıń ishi bos bolǵanlıqtan Gippokrat birinshi márte arteriya dep ataǵan.
Kletkalardan, toqımalardan oraylıq organ esaplanatuǵın jurekke qan alıp keletuǵın tamırlardı bolsa, vena qan tamırları dep júritiledi.
Júrekten shıǵatugın arteriya qan tamırları (aorta, ókpe arteriyalvrarı) oraydan uzaqlasqan sayın tarmaqlanıp, áste aqırın kishireyip baradı. Eń sońında organlar diywalında mikroskoptıń astında kórinetuǵın oǵada jińishke arteriya talaları – arteriolalar, kapillyarlar shash talshıǵına usaǵan qıl tamırlarǵa aylanadı. Olardıń uzınlıǵı orta esapta 05 mm keńli 3-35 mikron, yaǵnıy adam tuǵının diametrinen 50-marte kishi, diywalı júdá juqa boladı. Usı sebepli olardan qan áste aǵadı,
nátiyjede kletkalar, toqımalar hám aralıq zatlardıń jasawı hám islewine zárúr kislorod hám basqa zatlardıń qannan tkanlarǵa diffuziya jolı menen ótiwine imkaniyat jaratıladı. Toqımalar bolsa karbonat angidridtti hám zat almasıwdıń nátiyjesinde, payda bolǵan basqa zatdardı kapillyarlarǵa ótkeredi. Solay etip arteriya kapillyarları venoz kapillyar tamırlarǵa aylanadı. Venoz kapillyar tamırlar bolsa áste aqırın úlkeyip, aqırında eki gewek vena tamırın payda etedi hám júrektiń oń bólmeshesine quyıladı. Qan oń bólmesheden oń qarınshaǵa onnan ókpe arteriyaları arqalı ókpege baradı. Ókpe arteriyasınıń tarmaqları sońında kapillyarlarǵa aylanadı hám dem alıw alveolaların orap aladı. Kapillyarlar bolsa dem alıw qubılısında karbonat angidritti shıǵaradı ham kislorodqa bayıydı. Kislorodga bay bolǵan qan ókpe venaları arqalı júrektiń shep bolmeshesine quyıladı. Onnan shep qarınshaǵa otip aorta arqalı joqarıda aytılǵanınday pútin organizm boylap tarqaladı. Nátiyjede organizmde tolıq qan aylanıw sheńberi sisteması payda boladı. Qan aylanıw sisteması eki shenberge bólinedi Úlken qan aylanıw shańberi, júrektiń shep qarınshasınan baslanıp aorta hám onıń tarmaqları arqalı barlıq toqımalarǵa, kletkalarǵa hám aralıq tamırlarǵa tarqaladı. Sońınan vena qan tamırları arqalı júrektiń oń boólmeshesine qaytıp quyıladı.
Kishi qan aylanıw sheńberi júrektiń oń qarınshasınan baslanıp, okpe arteriyaları arqalı ókpege baradı, ol jerde qan kislorodqa bayıp tórt ókpe venası arqalı shep júrek bólmeshesine quyıladı. Kishi qan aylanıw sistemasındaǵı qan tamırlardıń atı olarda aǵatuǵın qanǵa tuwra kelmeydi. Mısal ushın ókpe arteriyasınan ókpege karbonat angidritke bay bolǵan qan vena qanı aǵıp barsa, ókpe venasınan júrektiń shep bólmeshesine, ókpede dem alıw qubılısında kislorodqa bayıǵan qan-arteriya qanı aǵadı.
Joqarıda kórsetip ótilgen úlken ham kishi qan aylanıw sheńberlerinen basqa úshinshi yaǵnıy júrek qan aylanıwı sheńberide bar, bul sheńber arteriya hám vena qan tamırlarınan dúzilgen. Júrek diywalınıń venaları tuwrıdan-tuwrı júrektiń oń bólmesine quyıladı.