Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

Ishki sekretsiya bezleriniń rawajlanıwı

Ishki sekretsiya bezleri embrionnıń hár úsh qabatınan qáliplesedi hám qaysı embrion qabatınan payda bolıwına qarap tiykarınan tómendegi bes toparǵa bólinedi:

1. 
   Endodermadan qáliplesiwshiler, (bronxogen topar) qalqan tárizli hám qalqan átirapı bezi jatadı.
   
2. 
   Endodermanıń ishek bólimnen qáliplesiwshiler, buǵan asqazan astı beziniń Langergans aralshalarınıń kletkaları jatadı.
   
3. 
   Mezodermadan qáliplesiwshi ishki sekretsiya bezlerine, búyrek ústi beziniń qabıq bólimi hám jınısıy bezler jatadı.
   

48-súwret. Ishki sekretsiya bezleri.

1. 
   efifiz; 2-gipotalamus; 3-gipofiz; 4-qalqansha bez; 5-qalqansha átirapı bezi; 6-búyrek ústi bezi; 7-asqazan astı bezi; 8-tuqımlıq; 9-máyeklik; 10-joldas; 11-búyrek; 12-asqazan–ishek trakti; 13-timus
   

4. 
   Ektodermadan yaǵnıy aralıq miyden qáliplesiwshiler nevrogen topar delinedi. Buǵan gipofiz hám epifiz jatadı.
   
5. 
   Ektodermadan simpatikalıq elementlerden qáliplesiwshiler búyrek ústi beziniń miy bólimi, jatadı hám olar adrenal sistemalar dep ataladı.
   

Qalqan tárizli bez

(glandula thyroidea)
Bul bez ishki sekretsiya bezleriniń ishinde eń úlkeni esaplanadı. Ol moyında kómekeydiń usı atamadaǵı shemirshegi aldı tárepinde jaylasqan. Tómendegi júzik
tárizli shemirshekti hám gegirdektiń joqarı tárepindegi úshinshi tórtinshi shemirshek sheńberlerin shamalı aldınan hám qaptal tárepinen qalqan sıyaqlı orap jatadı. Bezdiń qaptal bólekleriniń vertikal ólshemi 50 mm, qalıńlıǵı 10-20-mm ge teń.
Qalqan tárizli bezdiń awırlıǵı úlken jastaǵı adamlarda normada 30-50 gr keledi. Ádette bezdiń awırlıǵı hám kólemi buǵaq ushın endemik oshaq esaplanǵan zonalarda bir qansha joqarı boladı. Qalqan tarizli bez jumsaq konsistentsiyaǵa iye, onıń oń hám shep bóleksheleri hám aralıq bólimi ajıratıladı. 65-70% adamlarda qalqan tárizli bezdiń moynında joqarıǵa qarap qosımsha ósip shıqqan bólimi bolıp buǵan piramidial bólim delinedi. Qalqan tárizli bez moyın fastsiyası esabınan payda bolǵan qalıń kapsula menen oralǵan. Qalqan tárizli bezdi astınan júdá názik esaplanatuǵın jeke fastsiya orap turadı. Bul eki fastsiya aralıǵında tek kishi qan tamırlar nervler ótetuǵın tar jol bar. Ishki fastsiya bez ishkerisine ósimsheler, perdeler berip, bezdiń ishki tárepin limon sıyaqlı ayırım bólekshelerge bóledi.
Bezdiń ishki dúzilisine itibar bersek bólek-bólek bez ketekshelerinen ibarat, bul keteksheler follikula dep ataladı. Bezde tiroglobulin dep atalıwshı yodqa bay belok zatı bar. Bul bez erkeklerge salıstırǵanda hayal qızlarda ádewir úlkenirek boladı.
Qalqan tárizli bez ishki sekretsiya bezleri arasında tiykarǵı orındı tutadı. Bez follikulalarında islep shıǵılatuǵın gormon tiroksin dep ataladı. Tiroksin organizmde ósiw qubılısına tásir kórsetedi, zat almasıwdı tezlestiredi. Eger bez normal rawajlanbasa (gipofunktsiya) organizm ósiwden toqtaydı, nátiyjede miksedema keselligi rawajlanadı. Bez xızmeti joqarılap ketse (giperfunktsiya) bazedov keselligi – tireotoksikoz (organizmnin tiroksin menen záhárleniwi payda boladı.)
Qalqan tárizli bez eki tárepinen bir jup joqarǵı qalqan tárizli arteriyalar (sırtqı uyqı arteriyasınan) tómenirekte bir jup tómengi qalqan tárizli arteriyalar hám taq arteriya járdeminde qan menen taminlenedi.
Nerv talalarına kelsek, parasimpatikalıq talalardı adasqan nervten simpatikalıq talalardı bolsa, moyın simpatikalıq túyinlerinen aladı.
Qalqan átirapı bezleri eki jup bolıp ishki sekretsiya bezleriniń ishinde derlik eń kishkenesi. Ol qalqan tárizli bez qaptal bólekleriniń arqa júzine jabısıp turadı. Bez epiteliyal kletkalardan quralǵan bolıp qan tamırlarǵa oǵada bay qan tamırları hám inervatsiya qılınıwı qalqan tárizli bezdegige uqsaydı. Qalqan átirapı bezi organizmde kaltsiy almasıwın basqarıp turadı.