|
O’zin-o’zi qadag’alaw ushın sorawlar.
1.Fizikalıq ta’replerden alınatug’ın da’ramat salıg’ının’ ma’nisin tu’sindirip berin’?
2.Qanday ta’replerdi fizikalıq ta’repler dep ataydı?
3.Fizikalıq ta’replerden alınatug’ın da’ramat salıg’ının’ byudjet da’ramatları quramında qanday a’h’miyetke iye?
4.Fizikalıq ta’replerden alınatug’ın da’ramad salıg’ının’ to’lewshileri kimler?
5.Fizikalıq ta’replerden alınatugın da’ramat salıg’ının’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri nede?
6.Fizikalıq ta’replerdin’ ja’mi jıllıq daramadlarına qaysı da’ramat tu’rleri kiredi?
Tema: Qosımsha qun salıg’ı.
1.Qosımsha qun salıg’ı h’aqqında tu’sinik. Salıqtın’ ekonomikalıq ma’nisi (mazmunı) h’a’m onın’ engiziliwi.
2.Salıq to’lewshilerdin’ quramı, salıq obekti h’a’m salıq stavkaları.
3.Qosımsha qun salıg’ın esaplaw ta’rtibinin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri.
4.Qosımsha qun salıg’ın byudjetke to’lew h’a’m esap-sanaqlardı tapsırıw mu’ddetleri. (schet-faktura) esap-baraq faktura h’a’m onı toltırıw ta’rtibi.
5.İmport tovarlarına h’a’m import etiletug’ın jumıslarg’a, xızmetlerge, qosımsha qun salıg’ın esaplaw ta’rtibi.
1.Qosımsha qun salıg’ı h’aqqında tu’sinik. Salıqtın’ ekonomikalıq ma’nisi (mazmunı) h’a’m onın’ engiziliwi.
Ha’zirgi waqıtta O’zbekstanda h’a’m xalıq-aralıq salıq a’meliyatında qıya, janapay salıqlardın’ tiykarg’ı tu’rlerinen biri-qosımsha qun salıg’ı esaplanadı.
Qosımsha qun salıg’ı h’a’r bir o’ndiris basqıshında h’a’m realizatsiya protsessinde o’ndiriletug’ın ko’p qırlı janapay salıq bolıp esaplanadı.
Qosımsha qun o’zinin’ ekonomikalıq (mazmunına) ma’nisine qaray, satılg’an o’nimler, orınlang’an jumıslar h’a’m ko’rsetilgen xızmetlerdin’ qunı menen islep shıg’arıw protsessinde tutınılg’an tovarlar, shiyki zatlar h’a’m xızmetlerdin’ qunı ortasındag’ı (parqdan), ayırmadan ibarat.
Qosımsha qun salıg’ına ta’n bolg’an a’h’miyetli o’zgesheliklerdin’ biri, sonnan ibarat, salıqqa tartıwdın’ obekti bolıp, tek g’ana ishki bazardag’ı tovar aylanısı emes, ba’lkim elimizdegi ka’rxanalardın’ sırtqı bazarlardag’ı tovar aylanısı da esaplanadı.
Ekonomikalıq a’debiyatlarda, ko’pshilik jag’daylarda, qosımsha qun salıg’ın «Evropasha» salıq dep te ataydı.
Ha’zirgi waqıtta qosımsha qun salıg’ı Evropa awqamına ag’za bolg’an ellerdin’ ma’mleketlik byudjetlerinin’ da’ramatların qa’liplestiriwde a’h’miyetli orın iyeleydi. Evropa ellerinde qıya salıqlardın’ roli AQSh, Yaponiya, Kanada h’a’m Avstraliyag’a qarag’anda joqarıraq.
Bul mashqalanın’ O’zbekstan Respublikası ushın a’meliy a’h’miyeti sonnan ibarat, elimiz tovar aylanısının’ aytarlıqtay bo’limi Rossiya Federatsiyasına, Ukraina h’a’m Qazaqstan Respublikalarına tuwırı keledi.
O’zbekstan salıq sistemasında qosımsha qun salıg’ı 1992-jıldan beri a’mel qılmaqta. Bul salıq aylanıstan alınatug’ın salıq h’a’m satıwdan alınatug’ın salıqlar ornına, aktsiz salıg’ı menen birge kiritilgen. Bul salıqtın’ aylanıs salıg’ınan ayırmashılıg’ı tek g’ana qosımsha qunnan o’ndiriledi. Aylanıs salıg’ı bolsa, bir ma’rte ulıwma aylanıstan alınatug’ın edi.
Qosımsha qun salıg’ı bolsa o’ndiristin’ h’a’m aylanıs protsessinin’ h’a’r bir basqıshınan alınadı.
O’zbekstan Respublikası ma’mleketlik byudjetinin’ da’ramat sıpatında deregi qosımsha qun salıg’ı h’a’zirge shekem o’zinin’ belgili ornın h’a’m a’meliy a’h’miyetin saqlap kiyatır. Ma’selen, O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ 2009-jıl 22-dekabrdegi PK-1245-sanlı «O’zbekstan Respublikasının’ 2010-jılg’ı tiykarg’ı makroekonomikalıq ko’rsetkishlerinin’ prognozı h’a’m Ma’mleketlik byudjet parametrleri tuwrısında» g’ı qararına muwapıq 2010-jılda qosımsha qun salıg’ının’ ma’mleketlik byudjet da’ramatlarının’ quramındag’ı salmag’ı 29,6 payızdı, qıya salıqlar quramında bolsa 59,9 payızdı qurawı boljaw etilgen. Usı ko’rsetkishler qosımsha qun salıg’ının’ byudjet da’ramatlarının’ tiykarg’ı deregi ekenligin bildirdi.
2. Salıq to’lewshilerdin’ quramı, salıq obekti h’a’m salıq stavkaları.
Qosımsha qun salıg’ının’ to’lewshileri bolıp, a’meldegi nızam h’ujjetlerine tiykarlanıp, usı salıqtın’ byudjet aldında esap-sanag’ın a’melge asırıwshı isbilermenlik xızmeti menen shug’ıllanıwshı yuridikalıq ta’repler tu’siniledi. Bularg’a:
1.Salıq salınatug’ın aylanıslarg’a iye bolg’an yuridikalıq ta’repler;
2.O’zbekstan Respublikasının’ rezidentleri emes ta’repinen a’melge asırılıp atırg’an salıq salınatug’ın aylanıslar ushın qosımsha qun salıg’ın to’lew boyınsha minnetleme ju’kletilgen yuridikalıq ta’repler;
3.Tovarlardı O’zbekstan Respublikası aymag’ına import etiwshi yuridikalıq h’a’m fizikalıq ta’repler (o’zinin’ mu’ta’jlikleri ushın bajısız alıp kiriw normaları shen’berinde tovarlar alıp kiriwshi fizikalıq ta’repler bug’an kirmeydi);
4.A’piwayı shirket salıq salınatug’ın aylanısların a’melge asırıp atırg’anda moynına onın’ jumısların ju’rgiziw ju’kletilgen (isenimli ta’rep) a’piwayı, shirket sha’rtnamasının’ sherigi (qatnasıwshısı).
Kommertsiyalıq emes sho’lkemler (isbilermenlik xızmeti shen’berinde tovarlardı jumıslardı, xızmetlerdi) realizatsiya etiw aylanısları bug’an kirmeydi) h’a’m de salıq salıwdın’ a’piwayılastırılg’an ta’rtibi boyınsha salıq to’lewshiler qosımsha qun salıg’ının’ to’lewshileri bolıp esaplanbaydı.
A’meldegi salıq Kodeksinin’ 198-statyasına muwapıq qosımsha qun salıg’ının’ obekti bolıp, tovar (jumıs, xızmet)lardı realizatsiya etiw aylanısı h’a’m de tovarlardın’ importı esaplanadı.
Tovarlardı (jumıs h’a’m xızmetlerdi) realizatsiya etiw aylanısı degende-ju’klep jo’netilgen tovarlar (jumıs h’a’m xızmetler) qunı tu’siniledi, yag’nıy ju’klep jo’netilgen tovarlar (jumıs h’a’m xızmetler) ushın qarjısının’ kelip tu’siw da’wirine qaramastan ka’rxana qosımsha qun salıg’ı boyınsha byudjet aldında esap-sanaqların a’melge asırıwı sha’rt.
Salıq salınatug’ın import degende-O’zbekstan Respublikasının’ bajıxana aymag’ına alıp kiriletug’ın tovarlar esaplanadı (qosımsha qun salıg’ınan azat etilgen import tovarlardan tısqarı).
Do'stlaringiz bilan baham: |
