Технологияси

6. Квадратлаб экиш усулида 
ўсимликлар қаторларга ва қаторлардаги 
ўсимликлар орасига бир хил масофада жойлаштирилади. Натижада далада 
узунасига ҳамда кўндалангига қаторлаб бўлишига эришилади. Агар квадратлар 
кесишган жойлардаги уяларга бир нечта ўсимлик ўтқазилса, буни квадрат-уялаб 
экиш усули дейилади. 
7. Тўғри бурчакли ҳамда тўғри бурчакли-уялаб экиш
квадрат ва квадрат-
уялаб экиш усулининг хили ҳисобланади. Бунда ўсимликларни тўғри бурчакларнинг 
кесишган жойига жойлаштирилади. Кўндаланг қаторлар сақланади, лекин уларнинг 
ўртасидаги масофа узунасига кетган қаторлар орасидагига қараганда бирмунча 
камаяди. Бу усулда қаторлаб экиладиган ўсимликларнинг ҳаммаси экилади. 
Туп қалинлиги сабзавот экинлари ҳосилдорлигини аниқлайдиган энг муҳим 
омиллардан биридир. Туп қалинлигига қараб оэиқланиш майдони ҳам ўзгаради, 
яъни бир туп ўсимлик банд қилган жойи ва шунга яраша, ўсимликнинг озиқланиш 
шароити, сув ҳамда ѐруғлик билан таъминланиши ва ҳоказолар ҳам ўзгаради. 
Ўсимлик туплари сийрак бўлса, шунга кўра, озиқланиш майдони катта бўлади, 
ўсимликларнинг индивидуал ривожланиши учун қулай шароит туғилади ва 
уларнинг ҳосилдорлиги ошади. Бироқ, ҳосилдорлик маълум даражагача ошади, 
чунки ўсимлик жуда сийрак жойлаштирилса, у ўзига тегишли майдоннинг 
ҳаммасидан тўлиқ фойдалана олмайди. 

---

48 
Туп сони оширилганда айрим ўсимликларнинг ҳосил-дорлиги камаяди, лекин 
гектарлардаги кўчат сони кўпайиб, бунинг эвазига ҳар гектардан олинадиган ҳосил 
миқдори ортади. Лекин ўсимликлар ҳаддан ташқари қалин қилиб экилса, улар 
сиқилишиб қолиб, бир-бирини эзади ва нобуд қилади, натижада ўсимликларнинг 
ривожланиши кечикади, ҳосили камаяди ва сифати кескин ѐмонлашади, чунки 
бунда кўпгина мева ва туганаклар майда бўлиб, карам бошлари етилмай қолади, бу 
эса товар маҳсулот миқдорининг камайишига сабаб бўлади. 
Туп қалинлиги тупроқ ҳарорати ва ўсимликлар атрофидаги ҳаво режимига 
катта таъсир кўрсатади. Туп қалинлиги ортиши билан уларнинг тупроқни соялаши 
ҳам ортади, бинобарин, тупроқ кам қизийди, ҳарорат пасаяди, ўсимликлар 
орасидаги ҳаво намлиги ортади. 
Жанубий районларда экинларни қалин экиш юқори ҳароратнинг зарарли 
таъсирини юмшатувчи муҳим омилдир. 
Помидор ўсимлигининг столбур касаллигига ва картошканинг айнишига қарши 
курашда ҳам шу усулдан фойдаланилади. 
Ўсимликларнннг қулай туп қалинлигини белгилашда уларнинг биологик 
хусусиятлари ва ўсиш шароити ҳам ҳисобга олинади. 
Сабзавот экинларида экиш схемасига қараб уларнинг озиқланиш майдони 
турли усулларда аниқланади. Агар экинлар қаторлаб-квадратлаб ва тўғри бурчакли 
усулда экилган бўлса, бир тупнинг озиқланиш майдони (П) қуйидаги формула билан 
ҳисобланади : 
П= Р·Л 
Бунда, П - бир ўсимлик озиқланиш майдони, м
2
; 
Р - қаторлар ораси, м ; 
Л - қатордаги ўсимликлар ораси, м. 
Квадрат-уялаб ҳамда тўғри бурчак-уялаб экиш усулида формула қуйидагича 
бўлади :