KOLORIT
KOLORIT (ital. colorito, lot. color — rang, boʻyoq) —
tasviriy sanʼat
asarlari (koʻpincha rangtasvir) voqelikni real va ifodali tasvirlashda ranglarning
oʻzaro mutanosibligi. Voqelikni taʼsirli tasvirlash vositasining tarkibiy qismi
boʻlgan Kolorit asarning gʻoyasi, mazmuni, davri, uslubi hamda muallifning
shaxsiga bogʻliq. Tarixda
voqelik
tasvirida mahalliy ranglar ozmi-koʻpmi
cheklanib, ramziy ranglardan koʻproq foydalanish (oʻrta asrlar sanʼatida) va
voqelikni barcha boʻyoklarda (uning rangi, tusy,
nursoya
va b. dan foydalanib)
rangdor ifodalash anʼanasi shakllangan. Kolorit ranglar uygʻunligiga koʻra, iliq
(qizil, sariq,
zargʻaldoq
) yoki sovuq (koʻk, yashil,
binafsha
),
sokin va jiddiy,
yorugʻ yoki toʻq, rangdorligiga koʻra, yorqin, xira va b. boʻlishi mumkin. Ranglar
uygʻunligi, uning toʻldirilishi va keskinligiga
amal
qilib, betakror va murakkab
Kolorit yaratiladi (Velaskes, Titsian, V. I. Surikov, I. Ye. Repin, Oʻzbekistonlik
rassomlardan P. Benkov, Oʻ. Tansiqboyev, 3. Kovalevskaya, Ch.
Ahmarov
va b.
ning asarlari).
Naqshlarda Kolorit birorta
rang
(zangori, yashil, qizil, jigarrang va
b.)ning hukmronligiga asoslaniladi, qolgan ranglar unga boʻysundiriladi. Mac,
yashil rang muhitida barcha rang tuslari yashil rangga boʻysundiriladi.
Shuningdek, Kolorit biror narsaning oʻziga xos tomonlari majmuini ham
anglatadi. Mas, badiiy asarning oʻziga xos xususiyatlari (davr, milliylik va b.).
Hozirgi biz yashayotgan davrda kompozitsiyaning koloristik
“kaliti” turli tumanki, xatto ular orasida eng
asosiylarini ham birma-bir
aytib chiqish mushkul. Rangtasvir san’atining har bir yirik asarida
muallif rangning emotsional kuchidan unumli foydalanishga harakat
qiladi. Natijada o‘ziga xos “rangtasvir musiqasi” yuzaga keladi, u
albatta tomoshabin qalbiga, uning hissiyotiga ta’sir qilib,
asarning badiiy
g‘oyasiga javob beradi. Gohida bu uyg‘unlik xatto bir-biriga yaqin
bo‘lgan lirik kayfiyat uyg‘otuvchi ranglar, juda nozik farqlanuvchi
tuslar, sizg‘ib o‘tuvchi tonlarning o‘zaro munosabati hisobiga yuzaga
keladi. Lekin ba’zida, asar maqsadi jarangdor, yorqin, kontrastli tonlarda
jo‘shqin va kuchli yangrovchi chiroyli kolorit asosida amalga oshiriladi.
Har bir rangni doimo о‘ziga yaqin yoki kontrast bо‘lgan boshqa rang yoki
nimranglar orasidagi о‘zaro aloqada qabul qilamiz. Rassom atrof-muhitda sodir
bо‘layotgan ranglar orasidagi bu murakkab
va nozik munosabatlarni
“tarbiyalangan” nigohi bilan ilg‘ab oladi va uni bо‘yoqlar vositasida tasvirlay
oladi. Rangtasvir mana shu ranglar va nimranglarning о‘zaro nozik
munosabatlarida quriladi va bu munosabatlar vositasida rassom borliqni va unga
bо‘lgan hissiyotini tasvirlab asar yaratadi. Rang-tasvir asarining rangli tо‘qimasi
ranglarning о‘zaro nisbati olingan munosabatlaridan tashkil topadi va rassom bu
ranglar munosabatini ma’lum bir yaxlitlikka jamlaydi.
Bu ranglar
mutanosibligiga kolorit deyiladi.
О‘rta asrlar rangtasvirida kolorit asosan lokal ranglar (murakkab
bо‘lmagan ochiq ranglar lokal ranglar deyiladi) munosabatida qurilgan. Bu
yorqin ochiq ranglar figura va predmetlarni konturlarigacha yopgan, rassom bu
konturlarni aniq ichki chiziqlar yordamida, predmetlar hajmiga urg‘u berib
chegaralangan. Asar kompozitsiyasidagi predmetlarning doimiy (haqiqiy)
ranglari munosabatiga qurilgan kolorit lokal kolorit deyiladi. Hozirgi zamon
rangtasvirida ham ba’zi rassomlar shu usuldan - lokal ranglar munosabatiga
qurilgan lokal
koloritdan foydalanishadi, lekin bu ranglar munosabati
yoritilganlik va havoviy muhit qonuniyatlariga rioya qilgan holda quriladi.
Agar lokal yoki ochiq tonlar munosabati asosida kolorit nisbatan
yaxlit va katta, bir xil bо‘yalgan maydon va dog‘larning о‘zaro munosabati
hisbobiga qurilsa, ikkinchi holda esa asarning umumiy garmoniyasi mо‘yqalam
qoldirgan kо‘p miqdordagi mayda va rang-barang dog‘chalar hisobiga erishiladi.
Bu usul rang-tasvir usulidir. Shakl va rangga nisbatan bо‘lgan bu yonldashuvda
kartina yozish tizimi yaqin masofadan har xil ton va nimranglar chizgisidan
iborat mozaikaga о‘xshasa, uzoq masofadan qaralganda tо‘liq tugallangan shakl
taassuroti va real mavjud predmetning alohida maxsus
yoritilgan sharoitdagi
xavoviy muhit va fazodagi mavjudlik hissi yuzaga keladi. Koloritning rang-tasvir
usuli yorug‘lik va xavo bilan chambarchas bog‘liqdek, predmetlarni о‘z
qobig‘ida о‘rab olib ularga harakatli holat, hayotiy tiyraklik va о‘zgaruvchanlik
ifodasini baxsh etadi. Shuning uchun uning ifodaliligi tabiatining turlanishi
hamda his-tuyg‘u, kayfiyat, hayot lirikasi limmo-lim bо‘lgan obrazlar bilan uzviy
bog‘liqdir.
Asarda kolorit ifodaliligi ranglar och yoki tо‘qligi; uning yorqinligi,
sokinligi, rangning sovuqligi yoki issiqligi bilan birga tasvirlangan predmetning
yoritilganligi xarakteriga – yorug‘lik manbaining tabiiy yoki sun’iyligiga,
yorug‘likning kuchliligi yoki kuchsizligi va boshqa jihatlariga ham bog‘liq. Bu
holatning badiiy mohiyati shundaki, yoritilganlik xarakteriga qarab moddiy
muhit har xil qabul qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
