«tastiyiqlayman»

Suyiqliqlardin` sirtqiKERNEwi
Suyiqliqlardin` sirtqi tartilisiwi degende, suyiqliq penen onin` puwlari arasindag`I shegara bo`liminde ju`zege keletug`in artiqsha erkin energiyani tu`siniledi.
Suyiqliqtin` bet bo`liminde jaylasqan molekulalar, onin` teren`ireginde jaylasqan tartilisiwshi ku`shleri o`z-ara ten`lesken molekulalardan, tek g`ana ju`ze bo`limi astinda jaylasqan molekulalardin` bir ta`repleme tartilisiwlarg`a duwshar boliwi menen ayiriladi. Molekulalar araliq tartilisiw ku`shlerinin` ten`lespegenligi na`tiyjesinde, ju`ze bo`liminde artiqsha erkin energiya payda boladi. Usi tu`rde payda bolg`an erkin energiya mug`dari (F) to`mendegishe aniqlanadi:
F qS (I)
bul jerdegi -suyiqliqtin` sirtqi tartilisiw koeffitsienti, S-bet maydani.
Demek, suyiqliqtin` bet bo`liminde kelip shig`atug`in artiqsha erkin energiya, bet maydanina tuwri proportsional. Sirtqi tartilisiw koeffitsientin (), suyiqliqtin` bet maydanin 1 sm² qa ken`eyttiriw ushin talap etiletug`in jumis sipatinda ko`z aldimizg`a keltiriwimiz mu`mkin, yag`niy
(2)
Egerde jumis (A) ti erg - lerde, bet maydanin (S) sm² - larda belgilense, ol jag`dayda sirtqi tartilisiw koeffitsienti erg.sm^-2 de o`lshenedi. Bizge belgili, 1 erg q 1 din.sm, usig`an qaray, erg. sm^-2q din. sm^-1.
Suyiqliqtin` sirtqi tartilisiw koeffitsientin suyiqliqtin` bet bo`liminin` parametrin 1 sm ge u`lkeytiw ushin za`ru`r bolg`an ku`sh ta`rizinde qarawimiz mu`mkin. Ko`z qaraslardin` qanday boliwina qaramastan, ha`r eki jag`dayda da o`lshew birlikleri bir qiyli na`tiyjege alip keledi, yag`niy erg. sm^-2q din. sm^-1.
Suyiqliqlardin` sirtqi tartilisiwi temperaturag`a baylanisli bolip, temperatura joqarilag`anda kemeyedi ha`m kerisinshe. Bul jag`day suyiqliqtin` ju`ze bo`limindegi puw basiminin` temperaturag`a baylanisli tu`rde o`zgeriwi menen belgilenedi. Suyiqliqlardin` sirtqi tartilisiwi bazi bir ximiyaliq zatlardin`, ma`selen, bir atomli spirtler, efir, may kislotalari ha`m olardin` gomologlari ta`sirinen ju`da` kemeyip ketedi. Bul tu`rdegi sirtqi tartilisiwin kemeytiriwshi zatlar – sirtqi aktiv zatlar dep ataladi. Qantlar sirtqi tartilisiwin o`zgertpeydi. Mineral duzlar bolsa biraz joqarilatadi.
Gibbstin` aytip o`tkenindey, ju`ze energiyasinin` barqulla minimumg`a umtiliwi «erigen» sirtqi aktiv zat molekulalarinin` eritpe betine jiynaliwina sebep boladi. Bul tu`rdegi bet bo`liminde «erigen» zat kontsentratsiyasinin` suyiqliqtin` teren` (oyiq) qatlamlaridag`i kontsentratsiyag`a qarag`anda joqarilaw ha`diysesi adsorbtsiyaati menen ju`ritiledi. Erigen zattin` sirtqi aktivlilik qa`siyeti qa`nshelli ku`shli bolsa, onin` bet bo`limindegi adsorbtsiyasi da sonday ku`shli boladi. Demek, ol suyiqliqlardin` sirtqi tartilisiwin sonsha ku`shli kemeyttiredi.
Adsorbtsiya waqit talap etiwshi protsess. Sog`an qaray, sirtqi aktiv zat eritpesinin`, yag`niy payda bolg`an ju`zege xarakterli bolg`an sirtqi tartilisiwi, usi ju`zede adsorbtsiya tamam bolg`aninan keyin qarar tabatug`in sirtqi tartilisiwinan ha`mme waqit u`lken boladi. Demek, bul tu`rdegi eritpelerde sirtqi tartilisiwinin` qaysi waqitta o`lsheniwine baylanisli bolip, o`lshew na`tiyjeleri ha`r tu`rli bolip shig`adi. Birinshi jag`day ushin sa`ykes keletug`in sirtqi tartilisiw dinamikaliq sirtqi tartilisiw (<sub>din</sub>) dep atalip, sirtqi qurami suyiqliqtin` ishki qatlamlari menen bir qiyli bolg`an ju`zeni xarakterleydi.

№ 3- LABORATORIYA JUMISI