|
Qan plazmasinin` sirtqi buferlik qa`siyetlerin u`yreniw
Jumistin` maqset: Qan plazmasinin` sirtqi buferlik qa`siyetlerin laboratoriyaliq jag`dayda aniqlaw.
Jumisqa kerekli materiallar: Qolaylastirilg`an Rebinder a`spabi (10-su`wret), qan plazmasi, issi qanli haywanlar ushin isletiletug`in fiziologiyaliq eritpe, probirkalar ha`m pipetkalar.
Jumisti orinlaw ta`rtibi. Bulta`jiriybe jumisi 4-laboratoriyaliq jumistin` 3-shinig`iwinda ko`rsetilgen ta`rtipte orinlanadi. Qan plazmasi ushin za`ru`r bolg`an basim u`sh ret qayta o`lshengennen son`, qan plazmasina fiziologiyaliq eritpe menen on ma`rtebe suyiltirilg`an oleat natriy eritpesinen eki tamshi tamizip, sol waqittin` o`zinde aq maksimal basim o`lshep alinadi. Keyin maksimal basim ma`nisleri 1,3,5,10,15,20, ha`m 30 min. o`tkennen son` da o`lshep alinadi. Aling`an mag`liwmatlar tiykarinda, a`wel sirtqi tartilisiw ma`nisleri, keyin sirtqi tartilisiwdin` waqit dawamindag`i o`zgeriwin su`wretlewshi grafik siziladi.
Esletpe:
Laboratoriyaliq jumis dawaminda hawa jetkiziwshi sistemag`a jan`adan hawa aliw za`ruryati tuwilip qalsa, onda da`slep kransha (4), shprits-atmosfera (1) jag`dayina buraladi, son` vinti (6) arqag`a burap, hawa alinadi ha`m kransha (4) shprits-sistema (┴) jag`dayina o`tkizilip jumis dawam ettiriledi.
O`lshew waqtinda sistemadag`i hawa basimin a`ste aqirinliq penen joqarilatip bariw sha`rt.
O`lshew jumislari orinlang`annan son`, kapillyar ushi da`slep spirt, keyin bolsa disstillengen suw menen bir neshe ret juwiladi.
Sirtqi aktiv zatlar eritpelerinde mitsella payda boliw ha`diysesi
Sirtqi aktiv zatlar tek to`men kontsentratsiyalarda haqiyqiy eritpeler payda ete aladi. Olardin` eritpelerde molekulyar yamasa ion jag`dayindag`i haqiyqiy eritpelerdi payda etetug`in kontsentratsiyalari 10-5-10-3mol`.l-1 diapazoninda a`melge asadi. Usi kontsentratsiyalar aralig`inan joqarida olar, eritpede kolloid agregatlar - mitsellalar payda etedi. Sonin` ushin ha`m sirtqi aktiv zatlardin` eritpeleri kolloid strukturag`a iye boladi. Bul jag`day o`z gezeginde sirtqi aktiv zat eritpelerinin` za`ru`r xarakterli belgisine aylanadi.
Mitsella payda boliw protsessi to`mendegishe a`melge asadi. Eritpe kontsentratsiyasi belgili bir da`rejege jetkennen son`, eritpedegi sirtqi aktiv zat molekulalari o`z-o`zliginen agregatlana baslaydi. Molekulalardin` uglevodorodli aqirlari Van-der-val`s ku`shleri ta`sirinen bir-birlerine jabisip, mitsella yadrosin payda etedi. Molekulalardin` polyarli aqirlari bolsa suw ken`isligine bag`darlanip, gidratlanadi.
Demek, ha`r bir mitsella uglevodorodli yadro ha`m og`an ximiyaliq tu`rde baylanisqan polyarli toparlardan du`zilip, gidrat qabiq menen oralg`an uglevodorod tamshisinan ibarat.
Mitsella payda boliw protsessi adsorbtsiya siyaqli g`a`rezsiz ha`m o`z- o`zinen a`melge asatug`in protsessler bolip, sistemanin` erkin energiyasin kemeyttiredi. Haqiyqattan da suw molekulalari menen polyarli molekulalar araliq kogeziya ku`shleri suw molekulalari menen uglevodorod shinjirlar arasinda payda bolatug`in ta`sirlesiw ku`shlerine qarag`anda a`dewir ku`shli. Sonin` ushin da sirtqi aktiv zat molekulasi uglevodorod radikalinin` olarg`a polyarlig`i ta`repinen jaqin ken`islikke o`tiwi menen baylanisli bolg`an ha`r qanday protsess energiyali jaqtan paydali.
Ju`da` suyiltirilg`an eritpelerde, demek, mitsella payda bolg`ang`a shekem, sistemanin` erkin energiyani kemeytiriw ushin bolg`an umtiliwi, erigen zattin` artiqsha bo`limnin` sirtqi bo`limde toplaniwi ha`m uglevodorod shinjirlarinin` suw ken`isliginen polyarsiz ken`islikke sig`ip shig`ariliwi arqali qanaatlandirilip turiladi. Sirtqi bo`limde toying`an adsorbtsiya qatlaminin` payda boliwi menen bul tu`rdegi imkaniyatqa orin qalmaydi. Sirtqi aktiv zat kontsentratsiyasi ja`nede joqarilag`anda minimal erkin energiyag`a erisiw, eritpede mitsella payda qiliw joli menen baratug`in strukturaliq o`zgerisler esabinda a`melge asadi. Bunda suwdin` adsorbtsiya qatlami formalanip atirg`anda usi qatlamnan qanday sig`ip shig`arilsa, gidrofob shinjirlarda mitsellanin` uglevodorod yadrosina qaray sol ta`rizde sig`ip shig`ariladi.
Mitsella beti polyarli gruppalardan quralg`anlig`i ushin gidrofil qa`siyetke iye bolip, ken`islikler araliq erkin energiyanin` minimal mug`darina iye boladi. Bul jag`day o`z na`wbetinde mitsellanin` dispertsiya ortalig`ina salistirg`anda biyimliligin sha`rtlep, sistema liofil` kolloid qa`siyetine iye boladi.
Mitsellalar termodinamikaliq jaqtan turaqli ha`m sonin` menen birge alding`i jag`dayina qaytar sistema bolip, ma`lim bir kontsentratsiya jag`dayinda payda boladi ha`m eritpe suyiltirilg`anda tarqalip ketedi. Mine usi jag`day, sirtqi aktiv zatlar eritpelerdi haqiyqiy kolloid sistemalarinan pariqlandiradi ha`m olardin` yarim kolloidlar dep ataliwina tiykar boladi.
Mitsellalardin` ju`ze qatlamindag`i polyarli gruppalardin` elektrostatikaliq iyterisiwleri, erkin molekulalardin` mitsellyar agregatlarina birigiwi, demek, ta`rtipleskenlik da`rejesinin` joqarilawi ha`m sistema intropiyasinin` kemeyiwi - mitsellalar shamasin shekleydi. Mitsella payda etiwshi ionlardin` (molekulalar) iyterisiwleri menen baylanisli entropiya faktorinin` o`siwi, agregatsiyalaniw esabinan payda bolatug`in energiyanin` kemeyiwi menen kompensatsiyalanadi. Na`tiyjede ten` salmaqlasqan shamalarg`a iye mitsellalar payda boladi.
Sirtqi aktiv zatlardin` mitsella payda ete aliw uqiplig`i polyarli toparlardin` sani ha`m ta`biyati menen sha`rtlenetug`in, molekulalardin` gidrofilligi ha`m sonday-aq uglevodorod radikallarinin` bar boliwi menen belgilenetug`in, gidrofobliq qa`siyetlerinin` ma`lim bir ko`rinisinde g`ana payda boladi. Usi qa`siyetlerdin` optimal balansi, molekulalari gidrofil toparlar ha`m ko`beygen halda uglevodorod radikallarinan quralg`an sirtqi aktiv zatlarg`a ta`n. Balanstin` ol yamasa bul ta`repke jiljiwi mitsella payda boliwin shekleydi.
Mitsella payda boliwinda uglevodorod shinjirinin` uzinlig`i da za`ru`r bolip, mitsella tek molekula gidrofobliqti jeterli da`rejede payda ete alatug`in uzinliqqa iye bolg`an jag`dayda ju`zege keledi.
Mitsella payda boliwdin` kritikaliq kontsentratsiyasin aniqlawda qollanilatug`in usillar - sirtqi aktiv zatlar eritpelerinin` kontsentratsiyasi o`zgergen jag`dayda, olardin` ko`lemi yamasa sirtqi qa`siyetlerinin` o`zgerisin aniqlawg`a tiykarlang`an usillar. Kolloid bo`leksheler (mitsellalar) sirtqi aktiv zatlardin` erkin molekulalarinan adsorbtsiya, elektr o`tkeziwshen`lik, jaqtiliq nurin shashiw siyaqli bir qatar qa`siyetleri menen belgilenedi.
Sirtqi aktiv zat molekulalarinin` kontsentratsiyasinin` asiwi menen molekulalardin` agregat jag`dayina o`tiwi, joqarida sanap o`tilgen qa`siyetlerinin` kontsentratsiyag`a baylanisli tu`rde o`zgeriwin ko`rsetiwshi iyrek siziqshada payda bolatug`in siniw, mitsella payda boliwinin` kritikaliq kontsentratsiyasina tuwri keledi.
To`mende mitsella payda boliwinin` kritikaliq kontsentratsiyasin aniqlawda qollanilatug`in usillar keltirilgen.
№ 5- LABORATORIYA JUMISI
Do'stlaringiz bilan baham: |
