«tasdiqlayman» Urganch tumani tarmoqli texnikumi direktori Z. Saidniyozova

Elektr iste'molchilarning nomi
Iste'mol qiladigan tok kuchi
Cho'ntak fonari lampachasi	0,1 A
Yo'lakdagi lampacha	0,2 A
Ko'chma magnitafon	0,3 A
Sinfdagi lampa	0,5 A
Televizor	1 A
Kir yuvish mashinasi	2 A
Elektr dazmol	3 A
Sut sog'ish elektr qurilmasi	10 A
Tramvayning elektr dvigateli	100 A
Trolleybusning elektr dvigateli	150 A

Amaliyotda amperdan tashqari milliamper (mA) va mikroamper (mkA) dan ham foydalaniladi. Bunda 1 A=1000 mA=1 000 000 mkA.

Tok kuchi maxsus asboblar - ampermetrlar bilan o'lchanadi. Ampermetr tok o'tayotgan asbob bilan ketma-ket ulanadi (45-a rasm). Ampermetrning elektr zanjirga ulanish sxemasi 45 – b rasmda keltirilgan.
ELEKTR KUCHLANISH.EYUK

Siz avvalgi mavzudan metall o'tkazgichlardagi elektr toki erkin elektronlarning elektr maydon ta'siridagi tartibli harakati ekanini bilib oldingiz. Elektr maydon elektronlarning xaotik harakatiga tartibli harakat qo'shiladi. Natijada ular manbaning manfiy qutbidan musbat qutbiga qarab harakat qiladi.

Bundan tashqari, erkin elektronlar o'tkazgich bo'ylab harakat qilishida ish bajarishini ham bilib oldingiz. Ammo ish bajarish uchun energiya kerak, bu energiyani elektronlarga elektr maydon beradi.
Aytilganlar elektr maydon elektr tokning paydo bo'lishiga sababchi bo'lishidan dalolat beradi. Elektr maydonni qanday xarakaterlash mumkin? Buning uchun maxsus kattalik kiritish zarur.

1. 
   Kuchlanish. Tok manbaiga ikkita har xil L1 va L2 lampachalarni ulaymiz (40- rasm). K kalitni ulab (fizikada zanjirni ulash uchun ishlatiladigan qurilma kalit deyiladi), lampachalar yonganini ko'ramiz. Biroq lampachalar turli ravshanlikda yonadilar. L1 lampacha xira, L2 lampacha esa ravshan yonadi. Lampachalarning turli ravshanlikda yonishi elektr maydonning L1 yoki L2 lampachalarda turlicha “ishlashidan” dalolat beradi.
   

40-rasm	41-rasm

Birlik zaryadni zanjir bo`ylab ko`chirishda elektr maydon tomonidan bajaradi gan ish kuchlanish deyiladi.
Kuchlanishni U harfi bilan, ishni A harfi bilan, zaryadni esa Q harfi bilan belgilash qabul qilingan. Bu belgilashdan foydalanib, kuchlanishni matematik jihatdan bunday ifodalash mumkin:

Bu formulada A-zanjirdan Q zaryad o'tganda zanjirning berilgan qismida bajariladigan ish. Kuchlanish birligi qilib 1 Volt (1V) qabul qilingan:

bu nom uzoq vaqt ishlaydigan birinchi tok manbaini ixtiro qilgan italiyalik olim Alessadro Volta sharafiga berilgan.

Elektr kuchlanish birligi haqida 2–jadvaldagi ma'lumotlarga qarab fikr yuritish mumkin.

2. 
   jadval