|
Sodda gap - Mehnatsiz rohat yo 'q. (Maqol).
Qo'sbma gap- Mehnat bo’lmasa, rohat yo 'q.
Sodda gap - Men yosh to'kish bekorligini bilaman,
Qo'shma gap - Men bilaman: yosh to'kish bekor (Ilyun)
l-mashq. Quyidagi gaplarni qo'shma gapdan sodda gapga aylantiring.
1. Istaymanki, shoirning orzulari, umidlari tush emas haqiqatga aylansin.
2. Radiodan yoqimli kuy taralardi, ammo buni Oimas eshitmasdi.
3. Betga aytganning zahri yo'q.
Davlat tinch - sen tinch (Maqol) g'oyani shu mo'tavar zaminimizda yashyotgan har qaysi inson, avvalambor, unub o'sib kelayotgan avlodlarimiz ongi va tafakkuriga singdirish, uning hayotiy ehtiyojiga aylantirish ruhiy vazifa ekanini ta'kidlaganlar.
Biz Vatan ravnaqi deganda mamlakatimiz hayotining hamma sohalari bo’yicha rivojlanish va yuksalishini uning jahondagi obro'-e'tibori yanada ortishini tushunamiz.
Bugungi kunda Vatanimizning ravnaqi oshib bormoqda.
Bu borada ko'p ishlar amalga oshirilmoqda. Biz yoshlarning yaxshi ta'limga olishimiz uchun varcha shroitlar yaratilmoqda. Masalan, litsey va kollejlar varpo etilmoqda, iqtidorli o'quvchilarni jahondagi nufuzli o'quv yurtlariga o'qishga jo'natilmoqda. Men o'ylaymanki, yurtimning ravnaqi uchun eng awalo tinchlik, hamjihatlik, mehnatsevarlik bo'lsa, alvatta yurtimizning ravnaqi oshadi.
5. Yanzi mavzuni mustahkamlash.
Bu bosqichda o’qtuvchi o’quvchilarning bilim doirasini kengaytirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi usullardan foydalanadi:
Frontal savollar.
1. Gapda sinonimiya ko’lamining roli qanday?
2. Matn tuzish va uni o'zgartirishda sinonimiya ko’lamidan foydalanish.
Dars yakuni:
- O 'qituvchi o'tgan yangi mavzu b'oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini vaholaydi va darsni yakunlaydi.
6. Uvga vazifa:
A. Rafiyev. N. G’ulomova. “Ona tili va adabiyoti”. Kasb — hunar kollejlari uchun darslik. ”Sharq” NMAK 2002 yil.
O‘qituvchi uchun adabiyotlar:
A) Asosiy
1. A.Rafiyev. N.G’ulomova, “Ona tili va adabiyoti” Kasb - hunar kollejlari uchun darslik “Sharq” NMAK 2002 y.
2. G’Abdurahmonov. H.Rustamov. Ona tili 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent “O'qiluvchi” 1998yil.
B. Oo’shimcha:
1. G'. Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o‘quv yurtlari studentlari uchun qo'llanma. Toshkent “O’qituvchi” 1981 y.
2. Nurmonov, N. Mahmudov, A. Sobirov, Sh, Ynsupov. Hozirgi o 'zbek adabiy tili. Akademik litseylarning 3 - bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti 2003 y.
I. MAVZU: NUTQ USLUBLARIGA KO'RA MATNLARNING
O'ZIGA XOSLIGI.
2.Dars turi: ‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗
3. Dars vaqt: ____ daqiqa.
4. Dars tipi: Yangi mavzuni o'zlashtirish.
5.Darsda qo'llaniladigan usullar:
- aqliy hujum, muzyorar.
6. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari:
- og'zaki, yozma.
7.Dars maqsadlari:
A)Ta’limiy maqsadi:
Nutq uslublariga ko'ra matnlaning o'ziga xosligi haqida ma'lumot berish, mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini, malakasini oshirish.
B)Tarbiyaviy maqsad:
milliy g'oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
mutaxassislikka qiziqishni, ma'sulyat hissiyotlarini shakillantirish.
o’quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg'ularinishakillatitirish.
E) Rivojlantiruvchi maqsad:
o’quvchilarni fikrlash qobilyatini o'stirish
mavzuni o'rganish borasida o'quvchilani ijodiy yondoshishga yo'llash.
o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
8.Darsni o'tkazish joyi: ______________________
9. Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular
bilan bog'lash, hayot bilan bog'lash.
10. Kerakli bilimlar doirasi:
1. Muayyan uslubning leksik - Grammatik vositalarini.
2. Matn uslubini o'zgartirish yollarini.
11. Darsni jihozlash:
slayd, kodoskop
ko'rgazmali qurollar
tarqatma test va savollar
adabiyotlar.
DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.
№
|
DARSNING XRONOLOGIK XARITASI
|
VAQTI
|
|
|
|
1
|
Tashqiliy qism
|
daqiqa
|
2
|
o’qituvchining kirish so’zi
|
daqiqa
|
3
|
o’quvchilarning bilimini tekshirish
|
_ daqiqa
|
4
|
Yangi mavzuning bayoni
|
daqiqa
|
5
|
Yangi mavzuni mustahkamlash
|
daqiqa
|
6
|
Darsning yakuni
|
daqiqa
|
7
|
Uyga vazifa
|
daqiqa
|
|
Jami
|
daqiqa
|
12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.
№
|
Dars
Bosqich-lari
|
Ta’lim beruvchining
Faoliyati
|
Ta’lim oluvchining
faoliyati
|
Texnologiya
|
Metod
|
Shakl
|
Vosita
|
1
|
Tayyor-lov
__ daqiqa
|
Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish
|
O’quvchilar darsga
kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga
borib o’tiradi.
|
Noan’anaviy
|
Guruh-larni
shakl-lantirish
|
Taqsimlash
qog’ozchalari
|
2
|
Mavzuga
kirish
__ daqiqa
|
Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi.
Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.
|
Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi.
O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.
|
Mavzu
_____________________________________________________________________________
|
Guruh-lar
|
Ko’rgazma
doska,
bo’r
|
3
|
O’quvchi-larning oldingi bilimlarini
tekshirish
_____ daqiqa
|
O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi
(savollar ilova qilinadi)
|
O’quvchilar javoblarni belgilashadi.
Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.
|
An’anaviy
nazorat usuli
|
Guruh
|
Savollar
Doska va bo’r,
o’quv
daftarlari
|
4
|
Yangi mavzu-ning
bayoni
_____ daqiqa
|
Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
|
Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.
|
Ma’ruza yangi mavzu bayon
qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi.
Hayotdan misollar keltiriladi.
|
Guruh-lar
|
Slayd, mavzu
bo’yicha yozilgan
materiallar
doska va
bo’r
|
5
|
Taqdimot
______ daqiqa
|
Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.
|
Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.
|
Muhokama va mustaqil ishlash
|
Guruh-chalar
|
Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
|
6
|
Baholash
____ daqiqa
|
Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.
|
Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi
|
Munozara
|
Guruh-chalar
|
Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
|
7
|
Umum-lashtirish
_____ daqiqa
|
Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.
|
Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.
|
Sunbat-mulohaza
|
Guruh-chalar
|
Baholash mezonlari varaqasi.
|
8
|
Darsga yakun yasash
____ daqiqa
|
Darsni yakunlaydi.
Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti
________________________________________________________________________________________
|
Tinglaydilar.
Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.
|
Ma’ruza
|
Umumiy
|
Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r
|
DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.
I. Tashkiliy qism:
O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashgulotga tayyorganligini tekshirish.
2. O'qituvchining kirish so'zi:
Bu bosqishda, o’qituvchi o'tiladigan yangi mavzu nomi, dars o'tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.
MAVZU: NUTQ USLUBLARIGA KO’RA MATNLARNING
O‘ZIGA XOSLIGI.
REJA:
Muayyan uslubning leksik - Grammatik vositalari.
Matn uslubini o'zgartirish yo’llari.
Oqituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o'zlashtirishga tayyorlashi kerak.
3. O ‘quvchilarning bilimini tekshirish:
Bu bosqichda o’qituvchi mashg'ulol mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o'tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o'zlashtirgan bilimlarini quyidagi so'rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.
YAKKA SAVOLLAR.
1. Gapda sinonimiya ko’lamining roli qanday?
2. Matn tuzish va uni o'zgartirishda sinonimiya ko'lamidan foydalanish?
4. Yangi mavzuni tushuntirish:
Bu busqichda o’qituvchi o'quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni lushuntiradi.
TAYANCHIBORALAR: So'zlashuv uslubi, rasmiy-idoraviy uslub, ilmiy uslub, publilsistik uslub, vadiiy uslub.
Bilib oling:
Til birliklari va materialidan fikrni ifodalash maqsadida foydalanish jarayoni nutq sanaladi. Hayotning turli sohalari, turlicha nutq vaziyatlarida tildagi leksik, frazeologik, fonetik va graramatik vositalarni tanlash va ulardan foydalanish usullari ham har xil bo'ladi, Shunga ko'ra, nutqning quyidagi uslublari o'zaro farqlanadi: so'zlashuv uslubi, rasmiy-idoraviy uslub, ilmiy uslub, publitsistik uslub va vadiiy uslub.
So'zlashuv uslubi til birliklarini tanlash va ularni qo'llashning nisvatan erkin uslubidir. Bu uslub o’z xususiyatlariga ko'ra ikki turga: adabiy so'zlashuv uslubi va oddiy so'zlashuv uslubiga ajratiladi.
Adabiy so'zlashuv uslubi umum xalq. Adabiy (ilining keng tarqalgan va varcha sohalar uchun bop turi bo'lib, u adabiy me'yorlarga mos, ishlangan va tartibga solingan bo’ladi
Adabiy so'zlashuv uslubi kundalik muloqot uchun xizmat qiladi, o'qitish ishlari, tarbiya va tashviqot shu uslubda olib boriladi, vadiiy adabiyot sbu uslubda yaratiladi.
Oddiy so'zlashuv uslubi nutq muomalasi jarayonida (erkinlik bilan) adabiy til hamda sheva elementlari ishtirok elishi, fikriy idrokni keng qamrovli vayon etishi bilan ta'riflanadi. Bu uslubda so'z tartibi qoidaga nomuvofiq bo'lishi (kecha konsert bo'ldi klubda; ko'chma, obrazli emotsional vositalar ko'proq (g'ayrat qil, shalvirama; Alini qarang, og'zi qulog'ida kabi) dialogik shaklda bo'lib, to'liqsiz gaplar va imo-ishoraning ko'p ishlatilishi (Kelyapti (navvatchi), Ketdimi? — Ha, kabi takrorlar (Kelib-kelib shu gapni topdingmi?), talaffuzda erkinlik (na'lat (la'nat), yangitdan (yangidan), opti (olibdi) kabi) yaqqol namoyon bo'ladi. Oddiy so'zlashuv uslubi vadiiy asarda personajlar nutqini individuallashtirishda keng qo'llanadi.
1-mashq.
Tarjimai holingizni yozing. Bu matnning so'zlashuv uslubidagi matnlardan farqini izohlang.
Bilib oling:
Rasmiy-idoraviy uslub jamiyatdagi ijtimoiy, huquqiy munosavatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi nutq uslubidir. Bu uslub xujjatlilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga ko'ra yozma nutqning xizmatga doir bu turi davlat qonunlari, farmonlar, vayonotlar, shartnomalar, idora xujjatlari, e’lonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi hisoblanadi. Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nuquqiy shtamplar, kasbga oid so’zlar, atamalar, tayyor sintaktik qurilmalar keng qo'llanib, nutqning aniq va ravshan ifodalanishini ta'minlaydi. Tayyor nutq formalari (shu asosida; shunga ko'ra, ma'lum qilamizki; ...ni e'tiborga olib; ... ga ko'ra;... biz, quyida imzo chekuvchilar; ...ga asosan (muvofiq);... uchun;... dan kelib chiqib;... sharti bilan; ... berilsin,... taqdirlansin kabi) xujjat matnining darak-axborot xarakterida bo'lishini, so'zlarning bir ma'noda ishlatilishini, vadiiy-tasviriy vositalarning bo'lmasligini, fe'lning majxullik va buyruq-istak shakllarining, qo'shma gap turlarining keng qo'llanilishini talab qiladi. Til matnalri xujjatning turi va xarakteriga qarab tanlanadi.
2-mashq.Gaplarni ko'chiring. Rasmiy-idoraviy uslubga xos so'z va grammatik shaklli birikmalarning vazifasini izohlang.
1. Fuqarolar O'zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar. (UzR Konstitutsiyasi, 49-modda).
2. Davlat tili rasmiy amal qiladigan doiralarda o’zbek adabiy tilining amaldagi ilmiy qoidalari va normalariga rioya qiladi (“Davlat tili haqida” Qonun, 7-modda).
3. Shu yil 28 oktabr kuni soat 14.00 da “Davlat tili haqida”gi Qonun tasdiqlangan kun munosavati bilan adabiy-vadiiy anjuman o'tkaziladi.
4. O'zbekiston Respublikasining Davlat vayrog'i O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navvatdan tashqari o'tkazilgan VII sessiyasida 1991 yil 18 noyabr kuni tasdiqlangan.
5. Yotoqxonada yashovchilar belgilangan tartib-intizom va tozalikka rioya qilmagan taqdirda yotoqxonadan chiqariladi.
6. Betobligim haqidagi tibbiy ma'lumotnoma ilova qilinadi.
7. Abror Rasulov marketing bo'limi boshlig'i vazifasiga tayinlansin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
