Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo’yicha Direktor o`rinbosari

A. Asosiy:

1. A. Rafiyev. N. G’ulomova. Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. "SHARQ" NMAK. 2002 yil.

2. G’.Abdurahmonov. H.Rustamov. Ona tili. 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent. «O’qituvchi» 1995 yil.

B. Qo’shimcha:

1. G.Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Oliy o’quv yurtlari studentlari uchun qollanma. Toshkent. "O’qituvchi"1981yil.

2. A.Nurmonov, N.Mahmudov, A.Sobirov, SH. Yusupova. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Akademik litseylarning 3-bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent. A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti. 2003 yil.

DARS BOSQICHINING MAZMUNI

1. Tashkiliy qism:

O’qituvchu o’quvchilar bilan salomlashadi, o’quv xonasining tozaligini tekshiradi, xonani ko’gazmali qurollar, texnik-axborot vositalar bilan jihozlanishi, o’qitiladigan mavzuga mosligiga e'tibor beradi. Navvatchini aniqlab, davomatni tekshiradi. O’quvchilarning tayyorgarligi (kitob, daftari, ruchka kabio’quv qurollari va kiyinishini tekshiradi.

2. O’qituvchining kirish so’zi:

Bu bosqichda o’qituvchi oquvchilarni yangi o’quv yili boshlangani bilan tabriklaydi. So’ng ularning bilimlarini qayta esga olish uchun savollar beradi. Yangi mavzu nomini aytadi va dars o’tish rejasi, darsning maqsadi bilan o’quvchilarni tanishtiradi hamda ularni doskaga yozib qo’yadi. Oqituvchi o’quvchilarning diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni darsni o’zlashtirishga, bilimlarni puxta egaliashga tayyorlashi kerak.

3. O’quvchilarning egallagan bilimini tekshirish va vaholash:

O’qituvchi o'tilgan mashg'ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqib, o’quvchilarning bilimini tekshiradi.

1. Ma’nodosh so'zlar haqida ma'lumot bering?

2. Shakldosh so'zlar haqida ma’lumot bering?

3. Zid manoli so'zlar haqida ma’lumot bering?

4. Iboralarning ta'sirchanligi, obrazliligi haqida ma'lumot bering?

5. Metafora hodisasi haqida malumot bering?

6. Metanimiya haqida ma'lumot bering?

7. Sinekdoxa hodisasi nima?

8. Vazifadoshlik haqida gapiring?

O’quvchilarning ona tili va adabiyoti fanidan olgan bilim va ko'nikmalarini tekshirish hamda o'zlashtirish darajasini izohlaydi. o’quvchilarni ijodiy fikrlash qobiliyatlarini o'stirishga innovatsion texnologiyalardan foydalanib yodoshiladi. o'qutuvchi o’quvchilarni javob berishdagi xato va kamchiliklarihi to'g'rilaydi, tushunturadi. O’quvchilar tomonidan yaxshi o'zlashtirilmagan bo'limlarni qisqacha so'zlab beradi.

4. Yangi mavzuni tushuntirish:

Bu bosqichda o'qituvchu o'quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavziini tushuntiradi va o’quvchilar ma'ruzaning asosiy qismlarini daftarga yozib oladilar. Oqituvchi yangi mavzuni tushuntirishda innovatsion va yangi axborot texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar hamkorligida ularning fikrlashi uchun yo'llanmalar berib ishlaydi.

MAVZU: SO’ZNING HISSIY TA’SIRIY JIHATDAN NUTQDAGI O’RNI.

REJA:

1.So'zning hissiy to'siriy jihatdan nutqdagi o’rni.

2. Be’taraf bo'yoqli so‘zlarning qo’llash holati.

3.Nutqda so’zning bo'yoqdorligidan to’g'ri foydalanish.

Mavzuga oid tayanch atamalar: Be’taraf bo’yoqli so‘zlar, salbiy bo'yoqdor so’lar, ijobiy bo’yoqdor so’zlar.

Hissiy ta'siriy bo'yoq nuqtai nazaridan. Sinonimik qatordagi so'z hissiy ta’siriy bo'yoqsiz yoki hissiy ta’siriy bo'yoqdor bo’lishi mumkin: xunik- vadvashara.

Bo'yoqdor so'zlar ijobiy yoki salbiy munosavatni ifodalashiga ko'ra ikki turga bo'linadi: 1) ijobiy bo'yoqdor; 2) salbiy bo'yoqdor so'zlar.

Masalan: yuz - bet - aft - vashara - turq - chehra - jamol sinonimik qatorida chehra, jamol so'zlari ijobiy bo'yoqdor, vashara, tuqr esa salbiy bo'yoqdor so'zlardir.

Sinonimik qatordagi so'zlar uslubga farqli munosavatda bo'ladi.

Masalan: odam - kishi - inson - vashar sinonimik qatorda vasher so'zi, ko'krak - ko'ks - vag'ir - to'sh - siyna sinonimik qatorida siyna so'zi poezie uslubga xos. Pul - aqcha - mullajiring - yakan sinonimik qatordagi mullajiring sozi, yarashmoq - kelisjhmoq — ko’nmoq sinonimik qatoriga oid ko’nmoq so'zi va o'lmoq - vafot etmoq - qazo qilmoq - qurbon bo'lmoq - halok bo'lmoq - qulamoq - uzulmoq sinonimik qatoridagi qulamoq so'zi oddiy so'zlashuvga xos.

Uylanish vaqti-ya, lekin mullajiring qurg'ur yo'q, - dedi Abdulvohid piyolani bo'shatib.

Shunday kopiptiki, lovillaydi - ya, lovillaydi. Chol qulamay turibdi. Qulagan kuni ularaning yoqasini bo'g'aman, merosimni da'vo qilaman!

Sinonimik qatordagi so'zlar hozirgi adabiy tilga munosavati nuqtai nazaridan o'zaro farqlanishi mumkin, ya'ni sinonimik qatordagi so'z hozirgi adabiy til normasi dorirasida yoki undan tashqarida turishi mumkin. Keyingi holatda:

1) sinonimik qatordagi so'z dialektal xususiyatga yoki 2) eskilik belgisiga ega bo'ladi.

Masalan: qidirmoq - axtarmoq - izlamoq - istamoq sinonimik qatorida istamoq so'zi dialegal xususiyatga ega. O’qituvchi - pedagog - muallim - domla - afandi sinonimik qatorida afandi eskirgan so'z.

Sinonimik qatordagi so'zlar ma'noni qaydarajada ifodalanishi jihatidan ham o'zaro farqlanadi.

Yuqoridagi to'rt punktda keltirilgan faktlarning o'ziyoq sinonimlar bir xil ma'noga ega bo'lishdan tashqari, ularning har biri o'ziga xos farqli xususiyatlarga ham ega ekanligini ko'rsatadi. So'zlovchi o'z fikrini maqsadga muvofiq ifodalash uchun sinonimlarning a na shu xususiyatlaridan foydalanadi va sinonimik qatordagi so'zlardan keraklisi saylab ishlatiladi.

Ayrim ishlarda sinonimlar ko'rib o'tilgan xususiyatlari asosida ideografik sinonimlar va stilistik sinonimlar kabi ikki turga ajratiladi. Ayrim ishlarda esa uchinchi tur sifatida nutqiy sinonimlar ham ko'rsatiladi va h. Avvalo, sinonimlarni bunday gruppalashning nazariy asosi yo'q. Bundan tashqari “ideografik sinonim”, “stilistik sinonim” yoki “nutqiy sinonim” terminlarning qo’llanishi ham to'g'ri emas. Chunki, masalan, “stilistik sinonim” birikmasi birdan ortiq so'zning stil jihatdan sinonimligini bildiradi. Vaholanki, birdan ortiq so'zning sinonimligi stilistik bo'yoqdorligi yoki nutqning ma'lum turiga xoslanganligi bilan emas, valki yuqorida ko'rib o'tganimizdek, birdan ortiq so'zning bir xil ma'noga egaligi bilan belgilanadi.

Mustaxkamlash uchun savol va topshiriqlar.

1. Qanday s’ozlar neytral so’z hisoblanadi?

2. So’zlashuv uslubi qanday xususiyatlarga ega?

3. Keng iste’moldagi so’zlar deb qanday so’zlarga aytiladi?

4. Ijobiy bo’yoqdor so’zlar haqida gapiring?

5. Salbiy bo’yoqdor so’zlar haqida gapiring?

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxat
1. A. Rafiyev. N. G’ulomova. Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. "SHARQ" NMAK. 2002 yil.

2. G’Abdurahmonov. H. Rustamov. Ona tili. 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent. «O’qituvchi» 1995yil.

3. G’Abdurahmonov va boshqalar. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Oliy o’quv yurtlari studentlari uchun qo’llanma. Toshkent. «O’qituvchi» 1981 yil.

4. A.Nurmonov, K.Mahmudov, A.Sobirov, SH.Yusupova. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Akademik litseylarning 3-bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent. A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti. 2003 yil.

5. Yo’ldosh Solijonov. Nutq va uslub, Toshkent, "CHO’LPON" nashruyoti.
2002 yil.

6. O’zbek tili va adabiyoti iurnali 2005 yil.

5. Yangi mavzuni mustahkamksh:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quvchilarning bilim doirasini kengaytirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quyidagi savollardan foydalanadi:

Frontal savollar:

1. 
   So'zlarning hissiy ta'siriy jihatdan nutqdagi o'rni haqida gapiring?
   
2. 
   Be’taraf bo'yoqli so'zlarning qo'llash holatlari haqida gapiring?
   
3. 
   Bo'yoqdor so'zlar haqida gapiring?
   

6. Darsning yakuni:

O’qituvchi o‘tilgan yangi mavzu bo’yicha o’quvchilarning tushunmagan savollariga javob beradi. Darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilimini vaholaydi vaholarni izohlaydi hamda darsni yakunlaydi.

7. Uyga vazifa.

A. Rafiyev. N. G’ulomova. Ona tili va adabivoti. Kasb -hunar kollejlari uchun darslik. "SHARQ" NMAK. 2002 yil. 71-72 bet. 62-topshiriq.

I. MAVZU: GAP MATN SIFATIDA FIKR IFODASIGA GAPNING

MANTIQIY VA GRAMMATIK TALABLARIGA RIOYA QILISH

II. Dars turi: ‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗.

III. Dars vaqti: ___ daqiqa.

IV. Dars tipi: Yangi mavzuni o'zlashtirish.

V. Darsda qo'llaniladigan usullar:

- aqliy hujum, ananaviy o'qitish usullari.

VI. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari:

• 
  frontal savollar,
  
• 
  test savollari,
  
• 
  muammoli savollar.
  

VII. Dars maqsadlari:

A)Ta’limiy maqsadi:

Nazariy bilimlarni egallash, gap matn sifatida fikr ifodasi ekanligini bilish, gapni mantiqiy tomonlarini ajrata olish, gramatikani takrorlab mustahkamlash, mustaqil tarzda fikr bera olish.

B)Tarbiyaviy maqsad:

• 
  milliy g'oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma'sulyat hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o'quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg'ularini shakillantirish.
  

E)Rivojlantiruvchi maqsad:

• 
  o'quvchilarni fikrlash qobilyatini o'stirish mavzuni o'rganish borasida o'quvchilarni jodiy yondoshishga yo'llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
  

VIII. Darsni o’tkazish joyi: _____________________

IX. Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog’lash, hayot bilan bog’lash.

Adabiyot «She’rning tuzilishi».

Til tarixi «O’ zbek tilining shakllanishi».

X. Kerakli bilimlar doirasi:

1 . Gap matnini davomiyligi, fikr ifodasida gapning mantiqiyligi.

XI. Darsni jihozlash:

a) slayd, kpdoskop

b) ko’rgazmali qurollar

d) tarqatma test va savollar

e) adabiyotlar

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.

1. Tashkiliy qism:

O'qituvchining o'quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o'quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg'ulotga tayyorganligini tekshirish.

2. O ‘qituvchinbing kirish so‘zi;

Bu bosqishda, o’qituvchi o'tiladigan yangi mavzu nomi, dars o'tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.