Tasdiqlayman’’ Oltiariq sanoat texnikumi direktori ­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­ U. Jomiyev

(2.2-ilova)


Maqsad va vazifaning belgilanishi:
(2.2-ilova)
Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi va yozib olishlarini aytadi.
Yangi mavzu: bayon qilinadi.

Yangi mavzu: Sinusoidal kattaliklarni ifodalashning qiymatlari va usullari
Reja:

1. 
   Asosiy tushuncha
   
2. 
   Sinusoidal o‘zgaruvchan EYUK-ni hosil qilish
   
3. 
   Aktiv, induktiv va sig‘im ulangan o‘zgaruvchan tok zanjirlari
   
4. 
   

Yangi o’quv materiali bayoni:
(2.4-ilova)
Nazariy darsning asosi bayon qilinadi.

Asosiy tushuncha

Yo‘nalishi va qiymati davriy ravishda o‘zgarib turadigan har qanday tok davriy o‘zgaruvchan tok deyiladi. O‘zgaruvchan tok vaqt bo‘yicha ma’lum qonun asosida o‘zgaradi, tokning qiymati vaqtning funksiyasidir. Ayrim elektr qurilmalarda qiymati davriy ravishda o‘zgaruvchi toklar ishlatiladi. Bunday toklar pulsatsiyalanuvchi toklar deyiladi.
Umumiy o‘zgaruvchan tokni shartli ravishda uchta turga bo‘lish mumkin:

4. 
   Qiymati o‘zgaruvchan, ammo yo‘nalishi o‘zgarmas tok;
   
5. 
   Kiymati va yo‘nalishi o‘zgaruvchan tok;
   
6. 
   Davriy o‘zgaruvchan tok.
   

Sinusoidal qonun bo‘yicha o‘zgaruvchi funksiyaning amplitudasi, davri (yoki chastotasi) va fazasi mazkur funksiyaning xarakterlovchi kattaliklar hisoblanadi. Sinusoidal o‘zgaruvchan funksiyaning amplituda qiymati deb, uning musbat va manfiy yarim davrlarda erishgan eng katta qiymatlariga aytiladi.
Sinusoidal o‘zgaruvchan tok, asosan, elektrostansiyalarda bug‘ va gidravlik turbinali generatorlar yordamida hosil kilinadi. Bu generatorlarning ishlashi esa elektromagnit induksiyasi va elektromagnit kuch qonuniga asoslangan.
O‘zgaruvchan tok generatori ikkita asosiy qismdan, ya’ni aylanuvchi rotor va qo‘zgalmas statordan iborat.
Statorning pazlariga mis chulg‘amlar joylashtirilgan (chulg‘amning bitta «a-
x» o‘rami 6-rasm, a-da ko‘rsatilgan, bunda a-o‘ramning bosh uchi, x-oxirgi uchi).
Rotor o‘zgarmas magnit yoki elektromagnitning bir turi hisoblanib, generatorning asosiy magnit maydonini hosil qilish uchun xizmat qiladi. Sinusoidal o‘zgaruvchan EYUK-ni hosil qilish uchun rotorning magnit qutblariga maxsus konstruktiv shakl beriladi. Bunda stator bilan qutb orasidagi havo bo‘shlig‘i qutbning o‘rtasida minimal bo‘lib, uning chekkasi tomon kattalasha boradi. Bunda havoli oralikdagi muhitning magnit qarshiligi bir xil bo‘lmasligi tufayli magnit induksiyasi qutbning o‘rtasida, ya’ni havoli oraliq minimal bo‘lgan joyda maksimal qiymatga ega bo‘lib, uning chekkasi tomon sinusoidal qonun bo‘yicha tekis kamaya boradi.