Tarmorlarni rejalashtirish 12 bob indd

Server – 
tarmoq abonenti bo‘lib, u o‘z resurslarini boshqa 
abonentlarga foydalanishga berib, lekin o‘zi boshqa abonent-
lar resurslaridan foydalanmaydi, ya’ni faqat tarmoqqa ishlaydi. 
Tarmoqda server bir nechta bo‘lishi mumkin, server uchun 
eng quvvatli komp’yuter bo‘lishi shart emas. Ajratilgan server 
faqat tarmoq masalalari uchun xizmat qiladi. Ajratilmagan 
server tarmoqqa xizmat ko‘rsatishdan tashqari boshqa masala-
larni ham hal qilishi mumkin. 
Mijoz
– faqat tarmoq resurslaridan foydalanib, tarmoqqa 
o‘z resurslarini ajratmaydigan tarmoq abonentiga aytiladi, 
ya’ni tarmoq unga xizmat qiladi. Komp’yuter – mijoz ham 
ko‘pincha ish stansiyasi deyiladi. Odatda har bir komp’yuter 
bir vaqtning o‘zida ham mijoz va shuningdek, server bo‘lishi 
mumkin. Ko‘pincha server va mijozni komp’yuterni o‘zi deb 
tushunilmaydi, bu komp’yuterda ishlatilayotgan dasturiy ilova-
larni tushuniladi. Bu holda tarmoqqa o‘z resurslarini berayot-
gan ilova serverdir, faqat tarmoq resurslaridan foydalanayot-
gan ilova esa mijozdir. 
1.2. Mahalliy hisoblash tarmoq topologiyasi 
Komp’yuter tarmog‘ining topologiyasi (joylashtirilishi, tuzili-
shi, tarkibi) deganda odatda biz bir-biriga nisbatan komp’yuterlar 
tarmoqda joylashganligi va aloqa yo‘llarini ulash usullarini tu-
shunamiz. Muhimi shundaki topologiya tushunchasi avvalam-
bor mahalliy tarmoqlargagina tegishlidir, chunki bu tarmoqlarda 
aloqaning tuzilishini osongina kuzatish imkoni mavjud.
Global tarmoqlarda esa aloqaning tuzilishi foydalanuv-
chidan berkitilgan va bilish juda ham muhim emas, chunki 
har bir ulanish o‘zining alohida yo‘li bilan amalga oshirilishi 
mumkin.

---

– 10 –
Tarmoq topologiyasi qurilmalariga qo‘yiladigan talablar-
ni, ishlatiladigan kabel turini, axborot almashishning bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan va eng qulay boshqarish usulini, ishonchli 
ishla shini, tarmoqni kengaytirish imkoniyatini belgilaydi. Foy-
dalanuvchida har doim ham tarmoq topologiyasini tanlash im-
koniyati bo‘lmasada, asosiy topologiyalarning xususiyatlarini, 
afzallik va kamchiliklarini, hamma bilishi kerakdir.
Tarmoqni uch xil topologiyasi mavjud.
shina (bus), hamma komp’yuterlar bitta aloqa yo‘liga 
●
parallel ulangan va axborot har bir komp’yuterdan bir 
vaqtning o‘zida qolgan komp’yuterlarga uzatiladi (1.1-
rasm); 
yulduz (zvezda, star) bitta markaziy komp’yuterga 
●
qolgan hamma tashqi kompyutrlar ulanadi, har bir 
komp’yuter alohida o‘z aloqa yo‘llaridan foydalanadi 
(1.2- rasm); 
halqa (kolso, zing), har bir komp’yuter har doim axborot-
●
ni faqat bitta zanjirda joylashgan keyingi komp’yuterga 
uzatadi, axborotni esa zanjirdagi bitta oldinda joy-
lashgan komp’yuterdan oladi va bu zanjir yopiq ya’ni 
halqasimondir (1.3-rasm). 
Amalda ba’zi hollarda asosiy tologiyalarning kombinatsiya-
si ham ishlatilishi mumkin, lekin ko‘pchilik tarmoqlarda sanab 
o‘tilgan uch turdagi topologiyadan foydalaniladi. Endi sa nab 
o‘tilgan tarmoq turlarining xususiyatlarini qisqacha ko‘rib 
chiqamiz.
1.1-rasm. «Shina» tarmoq topologiyasi.
– 11 –
1.2-rasm. «Yulduz» tarmoq topologiyasi.
1.3-rasm. «Halqa» tarmoq topologiyasi.