Таржима назарияси ва амалиёти кафeдраси

3.3. “The Lovely Lady” асари сарлавҳаси таржимасининг фрейм структурасига асосан тадқиқ қилиниши
Яна мисол тариқасида келтирмоқчи бўлган парчанинг мухим фарқли жихати асар сарлавҳасининг “Gender relations” мазмун фрагменти мохиятини экспликацияси бўлиб сарлавҳа ягона фрейм структураси мохиятини очиб беради:
“And then! ah, then, the lovely, glowing intimacy of the evening, between mother and son, when they deciphered manuscripts and discussed points, Pauline with that eagerness of a girl for which she was famous. And it was quite genuine. In some mysterious way she had SAVED UP her power for being thrilled, in connection with a man. Robert, solid, rather quiet and subdued, seemed like the elder of the two – almost like a priest with a young girl pupil. And that was rather how he felt”.
Кўриб турганимиздек ушбу парчада, авваламбор, контекст аввалида ундов гапнинг киритилиши ва ундов сўзнинг биринчи планга чиқиши эмотив-бахоловчи доминанта хисобланади. Эмотиқликнинг ифодаси “lovely” сўзи дистрибуцияси орқали амалга оширилмоқда. Ушбу концептуал мухим сўз орқали она ва ўғил ўртасидаги муносабатларни характерлаш орқали муаллиф аёлларга, қизларга хос бўлган ибтидони, омилни таъкидлайди “(eagerness of a girl for which she was famous)”, “lovely lady”га хос.
Келтирилган парчада ўзига алохида эътиборни тортувчи образли қиёслаш – “almost like a priest with a young girl pupil”дир. Бу қиёслашни ажратиб кўрсатишнинг мухимлилиги унинг структурасида “priest” лексемасининг мавжудлигидир. Асар контекстидан келиб чиққан холда, “priest” лексемаси Роберт образини тасвирлашда урғу бериб қўлланилади – “Only his creamy, clean-shaven face was rather fat, and sometimes suggestive of an Italian priest, in its silence and its secrecy»; «And yet, priest-like, he was all the time aware, with the tail of his consciousness…”.
Роберт образининг рухоний образи билан бу каби реккурент қиёслаш, ўқувчи қизиқишини имплицит тарзда шакллантиришга қаратилган бўлиб, уни сюжет ривожланишининг кейинги тафсилотлари хақида фикрлашга ундайди.Умуман олганда, нутқий контекстга сўзнинг бу каби дистант тарзда қўшилиши тасодифий бўлмай, имлицит тарзда стилистик таъсир ўтказиш учун муаллиф томонидан амалга оширилгандир.
Асар сарлавҳасида мужассам этилган мухим компонентларни аниқлаш жараёнида алохида эътиборни стилистик жихатдан бўёқдор сўзларга қартиш лозим. Юқорида биз “lovely” каби стилистик жихатдан бўёқдорликка эга сўзнинг тахлилини кўриб чиққан эдик. Шу билан бир қаторда асар сарлавҳасини когнитив-стилистик хусусиятларини очиб берувчи актуализор сўзлар қаторига “poor” сўзини хам киритишимиз мумкин. Масалан:
“Ciss loved Robert, and she believed that Pau-line intended the two of them to marry – when she was dead. But poor Robert, he was so convulsed with shyness already, with man or woman. What would he be when his mother was dead? – in a dozen more years. He would be just a shell, the shell of a man who had never lived.
The strange, unspoken sympathy of the young with one another, when they are overshadowed by the old, was one of the bonds between Robert and Ciss. But another bond, which Ciss did not know how to draw tight, was the bond of passion. Poor Robert was by nature a passionate man. His silence and his ago-nised, though hidden, shyness were both the result of a secret physical passionateness. And how Pauline could play on this! Ah, Ciss was not blind to the eyes which he fixed on his mother – eyes fascinated yet humiliated, full of shame. He was ashamed that he was not a man. And he did not love his mother. He was fascinated by her. Completely fascinated.And for the rest, paralysed in a life-long confusion.” (Lawrence, p. 171).
Кўриниб турибдики мисол тариқасида келтирилган парчада биринчи ўринга “poor” эпитети чиқмоқда, ва ўз навбатида реккурент тарзда Аттенбороу хонимнинг ўғли Робертни характерламоқда. “Poor” сўзи, одатда, эмотив-бахоловчи маъулмотни трансляция қилади: Робертга нисбатан, унинг тортинчоқлигига нисбатан рахм-шавқат хиссини. Муаллиф икки маротаба худди шу эпитет ёрдамида Робертга тавсиф беради, ва натижада асар давомида стилистик белгиланган воситалар орқали (стилистик методлар, ундов гаплар, эмфатик конструкциялар) Робертга хос бўлган сифатларни илгариги планга чиқаради, яъни, уятчанлик, тушкунлик, саросималик. Шу боис “poor” эпитети, Робертни онасига умуман қарама-қарши сифатларга эга эканлигига (“power vs. confusion, shyness”) ишора қилиб муаллифининг индивидуал стилистик методидир, бевосита “аuthority” мазмунини экспликация қилиб, сарлавҳадаги “lovely lady” фрейми структурасини ташкил қилувчи “Social position” билим фрагменти мазмунини очиб беради.
“Poor” ва “lovely” эпитетлари матнда турли кўринишларда тақдим қилинган. “Lovely” лексемаси, одатда, бош қахрамонни образини характерлайди(“lovely lady”). Ёки унинг хатти-харакатлари, ўзини тутишини тасвирлаб беради. Масалан:
It was rather lovely, to bask all one's length like this in warm sun and air. Yes, it was very lovely! It even seemed to melt some of the hard bitterness of her heart, some of that core of unspoken resentment which never dissolved. Luxuriously, she spread her-self, so that the sun should touch her limbs fully, ful-ly. If she had no other lover, she should have the sun! She rolled over voluptuously (Lawrence, p. 175).
Ушбу мисолдан кўриниб турибдики “lovely” сўзи бадиий матнда қўшимча стилистик мазмунларни билдириб келиб, асар стилистик потенциалини кучайтиради.
“Poor” эпитетининг реккурент дистрибуциясига келсак асар матнида у барчақахрамонларга нисбатан бир хил қўлланилдаи, Робертга хам, унинг укаси Генри ва Сессилияга нисбатан хам:
So she had qualms about poor Henry! Well she might have! Ciss believed that Aunt Pauline had loved her big, handsome, brilliant first-born much more than she loved Robert, and that his death had been a terrible blow and a chagrin to her. Poor Robert had been only ten years old when Henry died. Since then he had been the substitute.
Oh, poor Cecilia, she writhed in the afternoon sun, knowing her own clownish clumsiness and lack of suavity, in comparison.
“Poor” ва “lovely” эпитетларининг фунцкиясига ва улар билдириб келаётган маънолардан келиб чиққан холда шуни таъкидлаш лозимки, ушбу лексемалар дистрибуцияси контекстуал антонимия ходисасини ўзига хос кзрсатиб бериш усулларидан бўлиб, бу сўзлар маъно жихатидан бир бирига қарама-қарши қўйилган ва нутқий (бадиий) контекстда семантик оппозицияни ташкил қилади.
Кейинги парчада сарлавҳа фреймининг ягона мазмунини аниқлаб берувчи маълумот келтирилган:
For Pauline earned all her own. Her father had been a Consul in the East and in Naples, and a de-voted collector of beautiful exotic things. When he died, soon after his grandson Henry was born, he left his collection of treasures to his daughter. And Pau-line, who had really a passion and a genius for loveli-ness, whether in texture or form or colour, had laid the basis of her fortune on her father's collection. She had gone on collecting, buying where she could, and selling to collectors or to museums. She was one of the first to sell old, weird African figures to the mu-seums, and ivory carvings from New Guinea. She bought Renoir as soon as she saw his pictures. But not Rousseau. And all by herself she made a fortune (Lawrence, p. 172).
Келтирилган парчада Аттенбороу хонимнинг барча “гўзал” нарсаларга бўлган иштиёқи, мухаббати юқори эканлиги тасвирланган бўлиб, у отасидан экзотик нарсаларни мерос олган ва бу коллекцияни тўлдиришни давом эттирмоқда, яъни санъат асарлари олди соттиси билан шуғулланиши таъкидланган, бу савдо натижасида хоним ўзининг мулкини бир неча баробар кўпайтириб олганини гувохи бўлиш мумкин.
Контекстдан келиб чиққан холда, маълумотни аниқлаштириб берувчи мухим элемент сифатида “loveliness” сўзини келтириш мумкин, яъни “And Pauline, who had really a passion and a genius for loveliness” эканлиги. Муаллиф “loveliness” сўзини биринчи планга чиқариш орқали марказий сўз хисобланган “lovelу” сўзини информатив потенциалини ўстириб, унинг контекстини мазмунига хос бўлган янги контекстуал сўзлар билан бойитиб боради. Натижада, “Social status” фрейми, “welfare” компоненти деталлашган изохни олади. Бироқ, асар сарлавҳаси фреймининг структур компонентларининг ўзаро боғлиқлигини инобатга олган холда, берилаётган маълумот маълум даражада “Aesthetic aspect” билим фрагменти структурасида таъкидланган “gentle manners” ва “beauty” компонентларини экпликациясига ёрдам беради.
Сарлавҳа фреймида структурасидаги билимлар фрагментида у ёки бу компонентнинг мавжудлигин контекстуал маълумотларни аниқлаш жараёнида билиб олиш мумкин. Полин хонимни “Полин хола” тарзида тасвирлаш учун муаллиф турли образлар гурухидан фойдаланганини қуйидаги парчадан кўриш мумкин:
In the morning coffee was brought up on a tray to each of the rooms of the three relatives. Ciss had to be at Sir Wilfrid Knipe's at nine o'clock, to give two hours' lessons to his little grand- daughter. It was her sole serious occupation, except that she played the pi-ano for the love of it. Robert set off to town about nine. And as a rule, Aunt Pauline appeared to lunch, though sometimes not till tea-time. When she ap-peared, she looked fresh and young. But she was in-clined to fade rather rapidly, like a flower without water, in the daytime. Her hour was the candle hour (Lawrence, p. 173).
Кўриб турганимиздек келтирилган парчада образли қиёслаш орқали асар сарлавҳасида белгиланган фрейм структураси таркибидаги “Aesthetic Aspect” билим фрагменти аёл гўзаллигининг кексалигида хам сақланишининг кинояли мавзуси орқали активлаштирилган. “Полин холанинг” ташқи қиёфаси тасвири стилистик жихатдан турли туман берилган бўлиб бутун асар давомида бу хақида маълумот берилган. Юқорида биз бадиий асар қахрамони персонажини турли стилистик услублар орқали тасвирланишини айтиб ўтган эдик.
Юқорида келтирилган парчада “Полин холанинг” ёшлиги ва навқиронлигининг тез сусайиб кетиши сув қуйилмаган гулга қиёсланаган. Натижада муаллиф томонидан қўлланилган қуриган гул образи (“a flower without water”) асар саралавхасидаги фрейм структураси компонентларининг тасаввурий образини билдиради. Парчадаги тўлиқ киноя эффекти охирги гапда мужассам бўлиб “Her hour was the candle hour” тарзидаги гап билан берилган, муаллиф яна бир бора ўзига хос тарзда “candle hour” сўз бирикмасини киритиш билан асар қахрамони ёшлиги ва гўзаллиги хақидаги маълусмотни актуаллаштириб нимқоронғуда ёки шам нурида кўриниувчи аломатларга шаъма қилади (half-light, candle-light).