Tarix fakulteti “O’zbekiston tarixi” kafedrasi

Ijtimoiy munosabatlar. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi kechagina o’z boshpanasi, yetarli darajada madaniyati bo’lmagan dehqonlar va ishchilarga tayangan holda o’ziga ishonib, faoliyat yuritardi. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi tenglashtirish, baravarlashtirishning ommaviy psixologiyasini shakllantirar edi: «kambag’al bo’lsak-da, barchamiz tengmiz, baravarmiz, bir xil sharoitdamiz». Sotsializmning Stalincha turida o’zining past malakasiga ko’ra hukumatga tobe, qaram o’va shu bois davlat xohish-irodasiga ko’ra ishlatiladigan ishchi uchun joy topilgan edi. Sovet kishisi amalda xususiy mulk va hokimiyatdan chetlashtirilgan edi. Jamiyat tubida yashovchi lyumpenlar apparatga, apparat esa lyumpenlarga kerak edi. Jamiyatning lyupenlashuvi totalitarizmni kuchaytiradi, omma, olomon despotizmni keltirib chiqaradi. Lyumpen endilikda boshqalar bilan tengligidan faxrlanadi, o’zini baxtli hisoblaydi. 1932-1933 yillardagi ochlik hali odamlar yodilan ko’tarilmagan edi. Hali ham dehqonlar daxshatda qo’rquvda yashardi. Zo’ravonlik va qo’rquvga, dahshatga solish usullaridan foydalanuvchi ma’muriy-buyruqbozlik tizimi esa buni nazardan qochirmagan edi.
Apparat esa buni o’rtasidagi o’zaro faoliyat «buyruq-ijro» deb atalgan aloqaning ierarxik tizimi orqali amalga oshirilardi. Jamiyatda davlat va partiya apparati faoliyatini quyidan nazorat qiluvchi qaytma aloqa yo’q edi. 30-yillarda SSSRda qayta taqsimlashga asoslangan, tarixda misli ko’rilmagan tizim vujudga keldi-ki, iqtisodiyotda, ijtimoiy va ma’naviy hayotda mustahkam o’rnashib olgan partiya va sovet organlari davlat apparatiga qo’shilib, yagona tana, yagona vujudga aylanishdi.
Totalitar rejim jamiyatni parchalab, hayotning organik , muhim aloqalarini buzib tashladi, barchani mulkdan va boshqaruvdan chetlashtirdi. Totalitar tizim jamiyat a’zolarini tizimga qo’shib olib, jamiyatni yo’q qildi, uni mexanizmga aylantirdi. Jamiyat a’zolarining har biri davlatga iqtisodiy jihatdan qaram bo’lgani holda uning o’ziga xos yollanma xodimlariga, mexanizmning bir vintchasiga aylandi.