Ta’limiy jihatdan Allohni bilishda uch ma’rifiy bosqich

OMONAT – TAVBA

Payg`ambarimiz (s.a.v.)ning bir hadisi shundaydir:

— Mening axloqimga tobe` bo`lmagan va menga salotu salom yo`llamagan kishi jannat yo`lini yo`qotib qo`yadi. OMONAT kalimasining o`zagi «AMIN»dir. Amin bo`lmoq, qo`rquv va andisha ehtimolidan xoli bo`lmoqdir.

Omonatga rioya qilingan joyda birovning haqi o`tganligi to`g`risida andishaga borilmaydi. Omonatning teskarisi xiyonatdir. Bu so`zning o`zagi «xayn» bo`lib, nuqson, etishmovchilik ma`nosida keladi. CHunki bir joyda kimgadir xiyonat qilinsa, unga etishmovchilik (kamomad) etkazilgan, ya`ni bir narsasi yo`qotilgan (yo o`zlashtirilgan) bo`ladi. Payg`ambarimiz (s.a.v.) shunday deydilar:

- Hiylachi va xoin kishi jahannamdadir.

- Kim insonlar bilan qilgan oldi-berdisida va muomalasida ularga zulm o`tkazmasa,

gaplashgan paytida yolg`on so`zlamasa, uning insonligi kamol topadi, adolat ko`zga tashlanadi va birodarlik burchi ijro etilgan (bajarilgan) bo`ladi.

Tog`lik bir arab bir qabilani maqtab shunday deydi:

- Omonatni ehtiyot qilishni juda yaxshi ko`radilar. O`zlariga qoldirilgan omonatga hech

tegmaydilar, xiyonat qilmaydilar, burchlaridan qaytmaydilar. Musulmon odamni hurmat

qilishda qusurga yo`l bermaydilar. Ularga qoldirilgan omonat aslo zoe bo`lmaydi. Ular

ummatning eng yaxshilaridandirlar.

Men (G`azzoliy) deymanki:

- Bu tog`lik arab maqtagan insonlar yo`q bo`lib ketishdi. Biz bu zamonda faqatgina libos

kiygan bo`rilarni ko`ramiz. SHu sababli bir shoir shunday deydi:

Inson kimga aytsin axir o`g`rilarni, Qaydan topsin xolis do`stni, to`g`rilarni?!

To`rt yon boqib inson zotin topolmaydi? Ko`rar faqat libos kiygan bo`rilarni.

Huzayfa hikoya qiladi:

Rasululloh (s.a.v.) bashorat qilib dedilarki:

- SHunday bir zamon keladiki, omonatga rioyat yo`q bo`lajak. Insonlar oldi-berdilarida

bir-birlariga ishonmayajaklar. Omonat o`z egasiga topshirilmayajak. Mabodo birontasi

omonatni egasiga topshirsa, u hakda: «Falon oilada omonatga rioyat qiladigan bir kishi bor!»

— deyilajak.

Ey birodarim, oyatlar va hadislarda qat`iy bir narsa bor: tavba qilmoq, ya`ni «YOmon

fe`l-atvorlarni tark etmoq va go`zal axloqli bo`lmoq» vojibdir. Alloh buyuradi:

— Barchalaringiz Allohga tavba qilinglar, ey mo`minlar! SHoyadki (shunda) najot

topsangizlar (Nur surasi, 31-oyatning so`ngi).

Bu oyat hamma uchun amrdir. Bunga ko`ra kim bo`lishidan qat`i nazar, barcha mo`minlar tavba

qilishlarini, ya`ni yomon fe`llarini agar bor bo`lsa tark etishlari va go`zal fe`l-lar bilan bezanishlari vojibdir.

YAna Alloh buyuradi:

— ey mo`minlar, xolis tavba qilib, Allohga qaytinglar. Balki, Parvardigoringiz

sizlarning yomonlik gunohlaringizni o`chirib, ostidan daryolar oqib turadigan jannatlarga kiritur. U KUNda Alloh Payg`ambarni va u bilan birga iymon keltirgan zotlarni sharmanda qilmas. Ularning nurlari oldilarida va o`ng tomonlarida yurur. Ular: «Parvardigoro, O`zing bizlarga nurimizni komil qilib bergin va bizlarni yarlaqagin. Albatta, Sen barcha narsaga qodirdirsan!, - derlar (Tahrim surasidan).

SHu mazmundagi boshqa oyat ham tavbaning fazilatidan dalolat beradi:

— Albatta, Alloh tavba qilguvchilarni va o`zlarini mudom pok tutguvchilarni sevadi (Baqara surasi, 222-oyatning so`ngi).

Payg`ambarimiz (s.a.v.) ham tavbaning fazilati borasida shunday marhamat qiladilar:

—Tavba qilib, yomon fe`llarini tark etgan odam Allohning do`stidir.

—Tavba qilib, yomon fe`llarini tark etgan odam gunohkor bo`lmaydi, gunoh qilmagan odamday bo`ladi.

YAna Allohning Rasuli (s.a.v.) bir hadislarida aytadilarki:

— Alloh, o`zining mo`min bandasi yomon fe`llarini tark etsa, haddan ziyod sevinib ketadi.

Faraz qiling: bir kishi yonida eguligi bilan cho`lda yo`lga chiqadi, bir joyda manzil quradi va

boshini erga qo`yib, uxlab qoladi. Uyg`onganida eguligi g`oyib bo`lganini ko`radi. O`ngu so`lini axtaradi, ochlik va tashnalikdan xarob bir holga keladi va o`z-o`ziga shunday deydi: «Mayli, eguligimni yo`qotgan erimga borib, to`yib uxlay va o`lib qo`ya qolay»! Boshini qo`llariga qo`yib, o`lish niyati bilan yotadi va uxlaydi. Birozdan so`ng to`satdan uyg`onib ketadi, qarasa, eguligi yonida! Mana shunday, Alloh, bir mo`min tavba qilib, yomon fe`llarini tark etgan paytda, cho`lda eguligini yo`qotib, so`ngra uni topgan bu kishining sevinishidan ham ko`proq sevinadi.

Rivoyat etilishicha, Alloh Hz. Odamning tavbasi qabul qilinishini bildirgan vaqtda barcha malaklar uni tabrikladilar. Bu orada Jabroil ila Mikoil ularga Allohning salomi bo`lsin!

kelishdi. Keyin:

— Qutlug` bo`lsin, Alloh tavbangni qabul etdi, deyishdi.

Odam so`radi:

— Tavbam qabul qilingan bo`lsa, endi bundan buyon qaerda yashashimni bilsam bo`ladimi?

SHunda Alloh vahiy yo`li bilan unga shularni bildirdi:

— ey Odam, sen naslingga meros qilib, zahmat va mashaqqat qoldirding. Men esa ularga tavba qoddirdim. Kim meni chaqirsa, uning chaqirig`iga javob beraman. Sening chaqirig`ingga ham javob berdim. Kim mendan afv tilasa, afvimni qizg`anmayman, qozongan afvini beraman. CHunki men bandalarimga ko`p yaqinman. Munojotlarining haqini beraman. Gunohlariga gavba qilib, yomon fe`llarini tark etganlarni qabrlarida sevinch ichida, o`ynab-kulgan holda turg`izaman. YOmon fe`llarini tark etib, go`zal fe`llar bilan bezanganlarning duosi har vaqt

ham maqbuldir. Alloh Rasuli (s.a.v.) bildiradilarki:

—Alloh, tunda gunoh qilgan kishining kunduzi tavba qilib, yomon fe`lidan voz kechishini kutadi. YAna kunduzi gunoh qilgan kishining ham tunda tavba qilishini va bu yomon fe`lidan voz kechishini quyosh botgandan quyosh chiqqunga qadar kutadi.

—Osmon bo`yi gunoh qilgan bo`lsangiz ham, so`ngra qattiq afsuslanib tavba qilsangiz va yomon fe`llaringizni tark etsangiz, tavbangizni qabul qilishni marhamat qiladi.

— Bandasi bir gunoh qilib qo`yishi mumkin, so`ng shu gunohi kechirilib, jannatga ham kiradi.

Sahoba so`radi:

— Bu qanaqasi, ey Allohning Rasuli?

Rasul aytdiki:

— Bandasi gunoh qiladi, lekin tavbani ko`z o`ngida tutadi, gunohdan qochadi.

— Gunohni yuvuvchi narsa nadomatdir. Gunohlariga tavba qilib, ortiq bunday qilmaganlar gunoh qilmaganlar kabidir.

Bir kun habashistonlik bir kishi Payg`ambarimiz (s.a.v.) dan so`radi:

— ey Allohning Rasuli (s.a.v.), men ko`p yomon ishlar qildim. endi bunday qilmaslik sharti bilan tavba qilsam, qabul bo`ladimi?

Rasululloh (s.a.v.) marhamat qildilar:

-Ha!

U kishi ketdi, so`ngra orqaga qaytdi, kirib shunday dedi:

— ey Allohning Rasuli, men yomon fe`limda turaversam, Alloh meni ko`radimi?

Rasul (s.a.v.) aytdilar:

-Ha!

Bu javobni eshitgan habashistonlik kishi bir «oh» urdi va shu ondayoq jon taslim etdi. Rivoyat qilinishicha, Alloh SHaytonni la`natlagan paytda SHayton muhlat so`radi. Alloh unga qiyomatga qadar muhlat berdi. SHunda SHayton:

— Izzating va Jaloling haqqi, odamzotning joni tanini tark etmaguncha, uni to`g`ri yo`ldan chiqaraveraman — dedi.

Alloh ham aytdiki:

— Izzatim va Jalolim haqqi, odamzotning joni tanini tark etguncha, uning tavbasini qabul etaveraman!

Payg`ambarimiz (s.a.v.) bildirdilarki:

— Qilingan go`zal va xayrli ishlar, suv libosning kirini ketkazganday gunohlaringizni yuvib ketadi.

Bir odam Abdulloh ibn Mas`uddan so`radi:

— Men bir gunoh qildim. Tavba qilib boshqa bunday qilmasam, Alloh afv etadimi?

Ibn Mas`ud avval u odamdan yuz o`girdi. Javob bergisi kelmadi. So`ngra burilib, unga qaradi. Odamning ko`zlaridan yosh oqayotgan edi. SHunday dedi:

— Jannatning sakkiz eshigi bor. Hammasi ochilib-yopilib turadi, faqat tavba eshigi hech yopilmaydi. Uning ustida eshik yopilmasin uchun bir malak bor. Tavba qil, ma`yus bo`lma!

Ibn Mas`ud rivoyat qiladi:

— Alloh Rasuli dedilarki:

— Bir kimsa gunohiga tavba qilib, boshqa bunday gunoh qilmasa va yomon fe`llarini tark etsa, Alloh yozuvchi malaklarga u bandasiga oid yozilgan gunohlarni o`chirtiradi;

ayni tarzda bandasining barcha a`zolariga, gunoh qilingan joyga va ko`kdagi maqomiga ham u gunohlarni unuttiradi. Toki Qiyomat kuni bu gunohlarning qilinganiga oid guvohlar qolmasin.

Hz. Ali Payg`ambarimiz (s.a.v.) dan naql etadi:

—Alloh maxluqotni yaratmasdan to`rt ming yil ilgari ARSHning atrofida shunday yozuv bor

edi:

—«Men tavba qilgan hamda iymon keltirib, yaxshi amallar qilgan, so`ngra to`g`ri yo`lga yurgan kishilarni mag`firat etguvchidirman!» (Toha surasi, 82-oyat).

Ey birodarim, bilib qo`yki, tezlik bilan katta va kichik gunoxlardan tavba qilish va yomon fe`llarni tark etib, yaxshi axloqli bo`lish farzi ayndir. Kichik gunohlarga beparvolik va hadeb kichik gunoh qilaverish katta gunohlarning yuzaga chiqishiga sabab bo`ladi. SHuning uchun ham Alloh aytadi:

— (U taqvodor zotlar) qachon biron-bir noloyiq ish qilib qo`ysalar yoki (qandaydir gunoh ish qilish bilan) o`zlariga zulm qilsalar, darhol Allohni eslab, gunohlarini mag`firat qilishni so`raydigan, har qanday gunohni yolg`iz Allohgina mag`firat qilur,

- bilgan hollarida

qilgan gunohlarida davom etmaydigan kishilardir (Oli Imron surasi, 135-oyat).

Tavbani boshqa gunoh qilmaslikka azm etib, qilgan gunohi uchun afsuslanib, chin yurakdan qilish kerak. YUzaki va til uchida tavba qiluvchining holi g`oyat achinarlidir va mana bu voqeani esga soladi:

— Sasib yotgan axlat ustiga ipakdan, ko`z qamashtiruvchi bir gazmol yopib qo`yiladi. Tagida nima borligini bilmagan odam bu ipakka hayron bo`lib qaraydi, lekin gazmolni ko`tarib ko`rgach, axlatni ko`rganda, burnini changallab qochib qoladi.

Huddi shunga o`xshab, ibodatni chin ko`ngildan qilmaganlar ham boshqalarda yoqimsiztaassurot qoldiradi. Ko`rinishlari namoz-niyozdayu, ichlari hamon o`sha-o`sha, iflos. Qiyomat kuni pardalar ko`tarilganda, malaklar ulardan qochadilar.

Rasululloh (s.a.v.) bir hadislarida shunday deydilar:

— Alloh sizning bo`y-bastingizga, ko`rinishingizga boqmaydi, yolg`iz qalbingizga boqadi.

Ibn Abbos derki:

— Necha-necha odamlar borki, Qiyomat kuni tavba qilganman, deb keladi. Holbuki, u tavba qilmagandir. Tavba qilganlikning ba`zi shartlari bor. Bular quyidagilardir:

1. Odam ich-ichidan afsus-nadomat bilan tavba qiladi.

2. Boshqa gunoh qilmaslikka azm etadi va gunohni takrorlamaslikka intiladi.

3. Mumkin bo`lsa, haqini egan kishining haqini qaytarib beradi.

4. Mumkin bo`lmasa, kimning haqiga tajovuz qilgan bo`lsa, o`sha kishi bilan halollanadi (rozilashadi).

Agar mazlumning haqini berish ham, roziligini olish ham ilojsiz bo`lsa, uning haqiga duo o`qish va istig`for etish kerak bo`ladi. SHunda Allohning undan rozi bo`lishi-dan umid qilishi mumkin.

Gunohlarni unutish ayblarning eng kattasidir. Aqli bo`lgan odam, albatta, o`zini-o`zi so`roq qiladi, o`zidan hisob so`raydi, gunohlarini unutmaydi. SHuni nazarda tutib, bir shoir shunday degan:

Sirtiga gunohi yuklangan inson, unutma gunohing, yuv uni chaqqon. Allohga o`limdan oldin tavba qil, Aybingni tan olgil ey osiy, shoshil!

Imom Abullays hikoya qiladi:

— Bir kun Hazrat Umar Paygambarimiz (s.a.v.) qoshiga yig`lab keldi. Payg`ambarimiz (s.a.v.): «Nega yig`laysan?! — deb so`raganlarida Hazrat Umar:

—Ey Allohning Rasuli, eshikda bir yigit yig`lab o`tirgan ekan, ko`nglim ezildi. SHuning uchun yig`ladim, - deb javob berdi.

Rasululloh (s.a.v.): «Uni ichkari oling!» - deb buyurdilar. Yigit ichkari olindi. Yig`lab turgan yigitdan Payg`ambarimiz (s.a.v.) so`radilar.

— Nega yig`layapsan, ey yigit?

Yigit:

- Gunohlarim ko`pligi meni yig`latdi. Allohdan qo`rqyapman, ey Allohning Rasuli!

So`ngra oralarida shunday savol-javob bo`lib o`tdi:

Payg`ambar (s.a.v.):

- Allohga sherik ko`rdingmi?

Yigit:

- Yo`q!

Payg`ambar (s.a.v.):

— Birovni nohaq o`ldirdingmi?

Yigit:

- Yo`q!

Payg`ambar (s.a.v.):

- Gunohlaring etti qavat osmonu, er va tog`lar qadar bo`lsa ham, Alloh afv etishi mumkin!

Yigit:

- ey Allohning Rasuli (s.a.v.), mening gunohim bundan ham katta!

Payg`ambar (s.a.v.):

- Sening gunohing kattaroqmi, kursimi (Kursi - Alloh o`tiruvchi ko`shk — Arshi A`lo etagidagi osmon tabaqasi)?

Yigit:

- Mening gunohim kattaroq.

Payg`ambar (s.a.v.): - Sening gunohing kattaroqmi, Allohning afvimi?

Yigit:

- Allohning afvi kattaroq.

Payg`ambar (s.a.v.):

- eng katta gunohni eng katta bo`lgan Allohdan boshqa hech kim afv etolmaydi. Menga gunohing nimaligini ayt.

Yigit:

- Sizdan uyalaman, ey Allohning Rasuli! Payg`ambar (s.a.v.):

- Ayt, deyapman senga!

Yigit:

- ey Allohning Rasuli, men etti yildan beri kafan shiluvchilik qilaman. Oxirgi marta ansorlardan bir cho`ri qiz o`lgandi. Bordim, qabrini ochib, kafanini shildim. So`ngra shaytonning so`ziga kirdim. Uning nomusiga tajovuz qildim, Oz o`tmasdan, Allohning qudrati bilan cho`ri tilga kirdi va menga shunday dedi:

- Suf senga, mazlumning haqini zolimdan oluvchi Allohdan uyalmaysanmi? Meni qabr xalqi orasida qipyalang`och qoldirding. Ustiga-ustak, Allohning huzurida junub bir holga (nahs bosgan holga) keltirding!

Yigit bularni aytganda Payg`ambarimiz (s.a.v.) o`rinlaridan sakrab turib ketdilar. Yigitni itarib: -CHiq bu erdan, ey fosiq! — deb buyurdilar. -U ham chiqdi-ketdi va qirq kun Allohga yolvordi. Oxiri boshini ko`kka ko`tarib:

- ey Muhammadning, Odamning va Ibrohimning ilohi! — dedi. — Agar meni yorlaqagan bo`lsang, Rasuling Muhammadga va ashobiga ma`lum qil. Yo`q, agar yorlaqamagan bo`lsang, ko`kdan bir olov tushir va meni yoq, oxirat azobidan qutqar! SHunda Alloh o`z Rasuli(s.a.v.)ga Jabroilni yo`lladi. Jabroil keldi va dediki:

— ey Muhammad, Rabbing senga salom yubordi va «Maxluqotni u yaratganmi, menmi?!» — deb so`radi.

Payg`ambarimiz (s.a.v.) dedilarki:

— Meni ham, boshqa maxluqotni ham Alloh yaratgan. Meni ham, boshqa borliqni ham u rizqlantiradi.

Jabroil keltirgan xabari bilan gapga nuqta qo`ydi:

— Alloh anov yigitni afv etganini ma`lum qildi!

SHunda Payg`ambarimiz (s.a.v.) u yigitni chaqirdilar va Alloh uni afv etganini bildirdilar.

Payg`ambarimiz (s.a.v.) marhamat qiladilarki:

— Alloh uchun tavba qilayotgan gunohkorning ovozidan go`zalroq ovoz yo`q. Bandasi: «Ey Rabbim!» — degan zahoti Alloh: «Labbay, ey bandam!» - deya javob beradi va: «Tila tilagingni, - deb davom etadi, - sen mening yonimda ba`zi farishtalarim o`rnidasan! Men sening o`ngu so`lingda va boshing ustidaman! Senga sendan ham yaqinroqman. ey farishtalarim!

Guvoh bo`ling, bandamni afv etdim!» — deydi.

Zunnun Misriy derki:

—Allohning shunday bandalari bordirki, to`satdan qilib qo`ygan gunohlarini qalb ko`zi bilan ko`radilar. Tavba qilib, boshqa takrorlamay, bu gunohlarini yo`q qiladilar. Xazin tortib, qayg`uga botadilar. Jinni bo`lmay turib, aqldan ozadilar. Hech kimni ranjitmaydilar. Mana, Allohni va Rasulini chinakamiga taniganlar shulardir. So`ngra safo sharbatini ichadilar, uzun balolarga chidashga majbur bo`ladilar (sabrning meroschilari bo`ladilar). Keyinroq ma`naviyat olamida qalblari hayratlanadi, ilohiy qudrat pardasining lashkarlari orasida

fikrlari chalkashadi. Nadomat ayvonida salqinlab o`tiradilar. Gunoh sahifalarini o`qiydilar. Taqvo narvoni bilan eng baland ma`naviy martabaga yuksalmoq uchun nafslariga meros qilib sabrsizlikni beradilar. Dunyodan ketish azobini shirinlashtiradilar. Qabr yotog`ini yumshatadilar. Najot rishtasi va omonlik halqasi bilan zafarga erishadilar. Ruhlari yuksak-yuksaklarga ko`tariladi, jannat bog`lariga kiradilar, hayot dengiziga cho`madilar, sabrsizlik xandagini ko`madilar, hoyu-havas ko`priklaridan o`tadilar. Ilm maydoniga qo`nadilar, hikmat ko`lidan chanqoqlarini qondiradilar, farosat kemasiga

chiqadilar. Xoloskorlik shamoli bilan omonlik dengizini yorib o`tadilar va rohat-farog`at bog`lariga, izzat va karomat manbaiga etib boradilar.

1