Ta’limiy jihatdan Allohni bilishda uch ma’rifiy bosqich

NAFS TARBIYASI Alloh bir oyatda shunday ogohlantiradi:

— ey mo`minlar, Allohdan qo`rqinglar va har bir jon erta — Qiyomat kuni uchun

nimani (ya`ni qanday ezgu amalni) taqdim etganiga qarasin! Allohdan qo`rqinglar!

Albatta Alloh qilayotgan amallaringizdan xabardordir (Hashr surasi, 18-oyat)

OLLOHGA ITOAT, OLLOHGA VA UNING RASULIGA SEVGI

Alloh buyuradi:

- Ayting (Ey Muhammad): «Agar Allohni sevsangiz, menga ergashinglar. SHunda

Alloh sizlarni sevadi va gunohlaringizni mag`firat qiladi. Alloh (gunohlarni)

mag`firat qilguvchi, mehribondir!»

- Ayting: «Allohga va payg`ambarga itoat qilingiz!» Agar yuz o`girsalar, bas,

albatta Alloh ham (bunday) dinsizlarni sevmas (Ol-i Imron surasi, 31-32-oyatlar).

Kishining Allohni va uning Payg`ambarini sevishi ularga itoat etishi, amrlariga

ergashishi demakdir. Allohning bandasini sevishi esa, unga noz-ne`matlar ato etishi,

siylashi, uni afv etishi demakdir.

Aytadilarki:

- Banda, haqiqiy komillik yolg`iz Allohga oid ekanligini, o`z nafsida yoki boshqalarda

ko`rinadigan komillik esa yolg`iz Allohdan kelishini idrok etayotganda Allohni sevgan bo`ladi. Bandasining bu idroki uni Allohga yaqinlashtiruvchi ishlar qilishga etaklaydi. Bishr Hofiy - Alloh undan rozi bo`lsin! - hikoya qiladi:

Bir kun tushimda Payg`ambarimiz (s.a.v.) ni ko`rdim. Menga: «Alloh seni qaysi

xislatlaring tufayli do`stlaring orasida balandroqqa qo`yadi, bilasanmi?» - deb so`radi. Men «yo`q» deb javob berganimda, u shularni aytdi:

- Solih kishilarga xizmat qilishing, musulmon birodarlaringga o`git berishing,

mo`minlarni va mening sunnatimga ergashganlarni sevganing va mening go`zal axloqimga ega bo`lganing tufayli!..

SHuning uchun ham Rasululloh (s.a.v.) bir hadislarida shunday marhamat kiladilar:

- Kim mening axloqimni ihyo etsa (takrorlasa, tiklasa), meni sevganidir. Kim meni sevsa, qiyomat kuni jannatda men bilan birgadir.

YAna Payg`ambarimiz (s.a.v.)dan bizgacha etib kelgan xabarlarda shunday buyurilgan:

—Insonlarning axloqi buzilganda va mazhab ixtiloflari avjiga chiqqanda, Alloh

Rasulining go`zal axloqini namoyon qilgan odamga yuz shahidning savobi beriladi.

Bir kun Payg`ambarimiz (s.a.v.) shunday bildiradilar:

—Ummatimning hammasi jannatga kiradi, faqat qochoqlar kirmaydi!

So`radilar:

— Kimdir qochoqlar?

Aytdilar:

— Menga itoat etganlar jannatga kiradi, isyon qilganlar esa qochoqdir. Mening

sunnatimga, mening axloqimga mos tushmaydigan har bir harakat gunohdir.

Dedilarki:

— Siz bir odamni ko`rsangiz, u odam ko`kda uchsa, yo suv ustida yursa yoxud olov esa va yo

shunga o`xshash ba`zi narsalar qilsa, lekin Allohning farz qilgan nizomlarini ado etmasa va Payg`ambarning go`zal axloqiga ergashmasa, bilingizki, u kimsa yolg`onchi va nayrangbozdir.

Ba`zi ulug`larimizning go`zal so`zlari: Junayd Bag`dodiy:

— Allohning lutfi bo`lmasdan bir kimsa unga etisholmas. Allohga etishishning yo`li uning Rasuli Hz. Muhammad (s.a.v.) ga tobe bo`lishdir.

Ahmad Havoriy:

—Payg`ambarning sunnatiga nomuvofiq har bir harakat botildir.

SHuning uchun Rasulullohning bir hadisi ham shundaydir:

— Kim mening go`zal axloqimga tobe bo`lmasa, unga shafoatim haromdir.

Fuzayl ibn I`yoz (Fuzayl ibn I`yoz — Mansur ibn Bishrat-Taliniy al-Marvaziy al

Makkiyning nevarasidir. - o`limi 187/802 y. Kunyasi Abu Ali-Xurosonda tug`ilgan. Makkada vafot etgan. YOshligida o`kri bo`lgan. Tavba qilish tarixi esa mana bunday: Fuzayl bir xotinga oshiq bo`lib, ularning devoriga tirmashayotganda, ichkaridan qulog`iga «Mo`minlarning qalblari Allohning zikriga va Qur`onga moyil bo`lish payti kelmadimi?» (Hadid surasi, 16- oyat) degan sas eshitiladi. «Keddi u payt, yo Rab!» deya ortiga qaytadi. Tunni bir xarobada o`tkazadi. SHu chog` yon tarafdan bir guruh odamning shunday deb gaplashganlarini eshitadi:

-Turinglar, ketamiz! - Yo`q, yo`q, bunday soatda Fuzayl yo`l to`sadi. SHunda Fuzayl takroran tavba qiladi va ahvolini odamlarga aytadi. Fuzayl tavba qilganlar orasida eng ilg`ori, karam va ehson oftobi, jo`mardlik va irfon daryosi, shayxlarning ulug`laridan edi):

— Agar senga: «Allohni sevasanmi?» — desalar sukut qil. CHunki «Sevmayman!» - desang,

iymondan chiqasan. «Sevaman!» - desang, balki keragicha sevganlar kabi sevolmassan! Keragicha sevolmaganing holda «Sevaman!» - deb Allohning g`azabiga duchor bo`lishdan saqlan! Sufyon Savriy (Sufyon Savriy - o`limi 161/777 y. Dastlabki faqih va zohidlardandir.

Nafs tarbiyasiga oid fikrlari og`izdan-og`izga ko`chib yurardi. «Sen nafsingni yaxshi bilsang, u haqda nima deyishsa ham, senga zarar etmaydi». «Xurosonda bitta azon aytish Makkada ibodatga cho`kib o`tirgandan afzalroq):

— Allohga sevgisi bo`lgan biron kimsani sevgan odam Allohni sevadi. Allohga itoatlikimsani siylagan odam Allohni izzat-ikrom qilayotgan bo`ladi.

Sahl (Sahl - o`limi 283/896 y. To`la ismi Sahl ibn Abdulloh Tustariydir.Nafs, kibru havo mavzulari ustida ko`p ishlagan ilk zohidlardan. Tavakkulva valiyalikka oid ko`p o`tkir fikrlari bor. Uning «Tafsirul-Qur`onil-Azim» nomli kitobi bizgacha etib kelgan. Misr 1908 y.):

- Alloh sevgisining alomati Qur`on sevgisidir. Kur`on sevgisining alomati Payg`ambar

(s.a.v.) sevgisidir. Payg`ambar (s.a.v.) sevgisining alomati uning sunnatiga va go`zal axloqiga tobe bo`lmoqdir. Sunnatga tobe bo`lishlikning alomati oxirat hayotini unutmaslikdir. Oxirat hayotini unutmasliqning alomati dunyoga hirs qo`yishdan, harom va g`ayrimashru` daromad yig`ishdan qochishliqdir.

Abulhasan Zanjoniy (Abulhasan Zanjoniy - X asrning 11 yarmida (373/983 y.) shiiylar siyosiy-diniy bir to`garak tuzib, otini «Ihvon as-safo» qo`ydilar. Bu to`garak a`zolari bir qator «Risola»larini e`lon qildilar. Bu risolalardagi hikoya va fiqralar oldingi asrlar adabiyotidan olingan, shuningdek, yunon, eron va hind hikmatining tarjimalari edi. «Ihvon as-safo»ning faol a`zolaridan biri Abulhasan Zanjoniy edi):

-Ibodatning asosi uch ustunga egadir:

1.Ko`z.

2.Qalb.

3.Til.

Ko`z koinotdan ibrat olish uchundir.

Kalb tafakkur uchundir.

Til to`g`ri so`z aytish va Allohni zikr etish uchundir.

SHuning uchun Alloh buyuradi:

- ey. mo`minlar, Allohni ko`p zikr qilinglar!

- ertayu kech u Zotni poklab, tasbeh va tanzih kilinglar!

Mo`min doimo pok va tahoratli bo`lishi kerak, har tahorat buzilganda yangitdan tahoratolishi va ikki rak’at namoz o`qishi kerak. Har majlisda imkon darajasida qiblaga qarab o`tirishga harakat qilishi kerak. Har on Payg`ambarimiz (s.a.v.) ning huzuridaman deb o`ylashi kerakki, harakatlarida uning sunnatiga zid holat chiqib qolmasin. Musibatlarga duchor bo`lganda, chidashi va sabr qilishi lozim. Gunohkorlarga va Payg`ambarimiz (s.a.v.)ning yo`lidan chiqqanlarga mag`firat tilab, duolar qilishi darkor, o`zi g`ururlanmasligi va hech qachon kibrlanmasligi lozim. CHunki kibr shaytoniy fe`ldir. Kamtarin bo`lishi va nafsini har vaqt past qo`yishi kerak. Alloh yo`lida bo`lganlarga ta`zim va ehti-rom ko`zi ila boqmog`i lozim. Kim Alloh yo`lidagilarga ehtirom ko`zi bilan boqmasa, Alloh ularning suhbatini u kishiga harom qiladi. Kimki ibodatning muhtaramligini bilmasa, Alloh uning qalbidan ibodat zavqini oladi.

Fuzayl ibn I`yozga: «Kishi qachon solih bo`ladi?» — deb savol berishganda, u shunday javob qaytargandi:

- Qalbida qo`rquv, tilida to`g`rilik, a`zosida yaxshi amal va niyatida nasihat bo`lganda.

Solihlardan biri bir jamoaga uchraydi. Qarasa, zamonning mashhur tabiblaridan biri

hastaliklardan va dorilardan bahs yuritayotgan ekan. Tabibdan so`raydi:

- ey tanlarga shifo beruvchi tabib, qalblarga ham shifo bera olasizmi?

Tabib: Ha, dardingni ayt, davosini aytib beray! Odam:

- Gunohlardan qalbim qoraydi, qalbni qayg`u bosdi. Tabib:

- Uning dorisi Allohga ibodat va itoatdir, kecha-kunduz Alloh yo`lida bo`lish va

gunohlardan tavba qilishdir. SHifo Allohdandir.

Tabibning bu so`zlarini eshitgan solih odam bir «oh» tortdi va yig`lab chiqib ketarkan,

shunday dedi:

- To`g`ri aytdingiz, ey tabib, siz qalbimning dorisini topdingiz...