Таълим вазирлиги

Юқоридаги ҳолатлардан келиб чиққан ҳолда қуйидаги саволларга 
жавоб беринг. 
1. 1-таклифда Савдо компания учун рискларнинг қандай турлари 
мавжуд? 
2. 2-таклифда Савдо компания учун рискларнинг қандай турлари 
мавжуд? 
3. Савдо компаниянинг мавжуд рискларини четлаб ўтиш имкониятилари 
мавжудми? 
4. Қайси бир давлатда сармоя киритган савдо компания учун рисклилик 
даражаси камроқ? 
5. Барча мавжуд шароитларни ҳисобга олсак, қайси бир таклиф савдо 
компания учун оптимал ечим, яьни риск даражаси камроқ, даромадлилик 
юқорироқ ҳисобланади? 
Юқоридаги таклифлардаги ҳусисятларни ҳисобга олган ҳолда 
қуйидагиларни таҳлил қиламиз. 
1-таклиф учун: 

---

307 
Р
к
=20х20=4% 
100 
2-таклиф учун: 
Р
к
=26х18=4,680 
100 
Юқоридаги саволларга жавоб берамиз: 
1. Савдо компания биринчи таклиф асосида инвестия фаолиятини амалга 
оширса, рентабеллик коэффиценти 4 % ни ташкил килмоқда. Шу туфайли 
маълум бир кредитга ҳос рискларга дуч келади, бунда кўзланган фойдани 
ололмаслик риски. 
2. Савдо компания биринчи таклиф асосида инвестиция фаолиятини 
амалга оширса, рентабеллик коэффиценти 4,68 % ни ташкил килмоқда. Шу 
туфайли маълум бир кредитга ҳос рискларга дуч келади, бунда кўзланган 
фойдани ололмаслик риски. 
3. Савдо компанияси иккала ҳолатда ҳам умуман олганда рискларга дуч 
келади ва уларни маълум бирдаражадагина четлаб ўтиши мумкин, лекин 
рисклардан тўла ҳоли бўла олмайди. 
4. Инвестицион компания ўз фаолиятида Давлатларинг ички 
имкониятларини ўрганиб чиқиб фаолиятини амалга оширса, рискларни 
маълум даражада тўғри бошқарган ҳисобланади. Шу жиҳатдан олиб қаралса 
Иккинчи таклифдаги давлат имконияти нисбатан барқарорроқ деб ҳисоблаш 
мумкин. 
5. Мавжуд имкониятлардан келиб чиқиб қарайдиган бўлсак, шундай 
тўҳтамга келиш мумкин. Рентабеллик даражаси бир оз кам бўлсада, товар 
айланиши тезлиги компания учун қулайроқ ҳисобланади. Барча жиҳатларни 
эътиборга олган ҳолда Биринчи таклифда иккинчисига қараганда рисклилик 
даражаси камроқ деб баҳолашимиз мумкин. Бироқ кутилаётган даромаднинг 
юқорироқ бўлишини ҳисобга олсак шунингдек бизнес жараёнига 
инвесторнинг бевосита алоқадор бўлиши нуқтайи назаридан 

---

308 
2-таклифга инвестициялаш жараёнини амалга оширишни таклиф 
қиламиз.
Масала. Бизнесмен офис учун керакли жиҳозларни (масалан, факслар ва 
ксероксларни) сотиб олиб ўз мижозларига ижарага берадиган бирор фирма 
ташкил этсин. Ҳисоб-китоблар осон бўлиши учун фараз қилайлик, ҳар бир 
мижоз билан тузилган ижара шартномасининг муддати 2 йилни ташкил 
этсин, ҳамда бу муддат жиҳозлар сотиб олинган вақтдан, яъни 1-йилдан 
бошлансин. Фирма томонидан бозор таҳлил қилинганда шундай натижага 
эришилдики, яъни стандарт ижара ҳақи бўйича таклиф қилинаётган офис 
жиҳозларига бозорда бўлган талаб чекланмаган ҳамда ижара ҳақининг 
умумий суммаси 2-йилнинг оҳирида тўланади.
Бизнесмен ҳар бир факс ва ксероксни ижарага бериши орқали соф 
дисконтланган даромади (NPV) мос равишда 400 ва 500 п.б.
18
га тенг. 
Факснинг қиймати эса 300 п.б. бўлиб, шартнома бўйича 100 п.б.ни 1-йилнинг 
оҳирида, қолган сумма (200 п.б.ни) 2-йилнинг оҳирида тўланади.
Ксерокснинг қиймати эса 400 п.б. бўлиб, у ҳам шу каби: 300 п.б.ни 1-
йилнинг оҳирида, қолган сумма (100 п.б.ни) 2-йилнинг оҳирида тўланади. 
Бизнесменнинг ҳисоб-китобларига кўра, йиллик пул маблағлари чекланган 
бўлиб, 1-йилда 40 000 п.б. га, 2-йилда 30 000 п.б. га эга бўлар экан.
Лойиҳанинг соф дисконтланган даромадини максимал суммага етказиш 
учун бизнесмен қанча факс ва қанча ксерокс сотиб олиши керак? 
Ушбу масаланинг ечимини топиш учун чизиқли программалаштириш 
усулига мурожат қиламиз. Масаланинг моделини тузиш учун сотиб олиш 
керак бўлган жиҳозларнинг сонини қуйидагича белгилаб оламиз: 
- f - факслар сони; 
- x - ксерокслар сони. 
Бундан фойдаланиб, қуйидаги ифодани келтириб чиқарамиз: