Таълим вазирлиги

Рискларни баҳолашнинг эҳтимолликка асосланган усуллари 
Иқтисодий фаолиятнинг юзага келиши мумкин бўлган натижаларини 
ҳамда уларни амалга ошириш эҳтимоллигини олдиндан ҳақиқатда қандай 
бўлишини билмаган ҳолда ҳисоб-китоб қилаётганда пайдо бўладиган шарт-
шароит риск ҳисобланади. Ноаниқликда эса, маълумотларнинг етарли 
эмаслиги ёки ноаниқлиги туфайли натижаларнинг юзага келиш 
эҳтимоллигини баҳолашнинг ҳам имконияти бўлмайди.
Натижаларнинг юзага келиш эҳтимоллигини баҳолаш имконияти 
бўлмаган ноаниқлик шароитида қарорлар қабул қилиш учун қуйидагиларга 
амал қилинади:
- инвестиция лойиҳасини амалга оширишнинг имкон борича юзага 
келиши мумкин бўлган вариантларини ҳисобга олиш; 
- лойиҳа натижаларининг ҳар бирини юзага келиш эҳтимоллигини 
баҳолаш. 
Ноаниқликни ҳисобга олган ҳолда инвестициянинг самарадорлигини 
баҳолашда лойиҳанинг барча параметрлари эҳтимолий кўрсаткич деб 
ҳисобланади. Эҳтимолий кўрсаткич математик кутилиш (даромаднинг 
кутилган қиймати, соф дисконтланган даромаднинг кутилган қиймати ва ҳ.к.) 
ва ўртача квадратик четланиш (эҳтимолий кўрсаткичнинг кутилган 
қийматидан четланиш даражаси) билан тавсифланади. 
 1-масала. Экспертларнинг фикрига кўра, берилган инвестиция 
лойиҳаси бўйича йилига 30 минг АҚШ долл.га тенг даромад олиш 40% ни, 
20 минг АҚШ долл. га тенг даромад олиш 40% ни, 60 минг АҚШ долл.га 

---

313 
тенг даромад олиш 20% га тенг бўлса, даромаднинг кутилган қийматини 
ҳамда унинг ўртача квадратик четланишини аниқланг. 
Даромаднинг кутилган қиймати қуйидагига тенг: 
Д кут. = 30*0,4+20*0,4+60*0,2=32 минг АҚШ долл.
σ = √(30-32)2+(20-32)2+(60-32)2 =30,5
Кўзда тутилмаган молиявий йўқотишларнинг вужудга келиш 
эҳтимоллигини ҳисобга олган ҳолда даромадларнинг ўртача четланишини 
инвестицион риск, деб тушуниш мумкин.
Рискни миқдорий жиҳатдан баҳолаш учун бирор-бир иқтисодий 
фаолиятнинг мумкин бўлган барча натижаларини ва бу натижаларнинг 
бўлиш эҳтимолини билиш лозим.