Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Кассадаги нақд пуллар хақикий миқдорини аниқлаш мақсадида ўтказилаётган инвентаризация маълумотларини акс эттиришда қўлланилди.
Комиссия аъзолари қимматбаҳо қоғозлар, лимитлаштирилган чек дафтарчалари, нақд пуллар миқдорини санаш орқали аниқлаб, далолатномани икки нусхада тўлдирадилар. Ушбу далолатномага комиссия аъзолари ва моддий жавобгар шахс имзо чекади ва бир нусхаси бухгалтерияга топширилади, иккинчи нусхаси эса моддий жавобгар шахсда қолади.
Моддий жавобгар шахс ўзгараётганда ўтказиладиган инвентаризация № 15 инвентаризация шакли 3 нусхада тўлдирилади. Бири бухгалтерия, иккинчи, учинчи нусхалари эса моддий жавобгарликни топшираётган ва қабул қилиб олаётган шахсларга берилади.
№ 16 инвентаризация ёзуви. Ушбу ҳужжат қимматбаҳо қоғозлар ва қатъий ҳисобдаги ҳужжатлар хақикий миқдорини аниқлаш мақсадида ўтказиладиган инвентаризация маълумотларини расмийлаштиришда қўлланилади.
Қатъий ҳисобдаги ҳужжат бланкаларига бензин талонлари, йўл чипталари ва бошқалар мисол бўлади.
Инвентаризация ёзуви икки нусхада тўлдирилиб, бири бухгалтерияга, иккинчиси эса қимматбаҳо қоғозларни қатъий ҳисобдаги бланкаларни моддий жавобгарликка олаётган шахсда қолади.
№ 17 инв. Харидорлар билан ҳисоблашиш инвентаризация далолатномаси харидорлар мол етказиб берувчилар ва бошқа турли дебиторлар ҳамда кредиторлар билан ҳисоблашиш инвентаризация маълумотларинии расмийлаштиришда қўлланилади. Далолатнома бир нусхада, тегишли счет маълумотномалари асосида аниқланган қолдиқ суммалари акс эттирилган ҳолда расмийлаштирилиб, комиссия аъзолари томонидан имзо билан тасдиқланиб, бухгалтерияга топширилади.
Ҳисоблашиш инвентаризация далолатномасида акс эттирилган мажбуриятлар турлари бўйича маълумотнома (справка) (инв – 17 шаклга илова), илова қилиниши шарт. Инв – 17 далолатномаси шу илова маълумотнома асосида тўлдирилади.
Маълумотнома бухгалтерия ҳисоби синтетик счетларига алоҳида расмийлаштирилади. Ушбу маълумотнома корхонадаги дебеторлик ва кредиторлик қарзлари юзасидан ҳисоблашишда бўлган турли корхоналар, ташкилотлардан олинади.
Бухгалтерия дебеторлик, кредиторлик қарзлари қолдиқ суммалари, олинган маълумотнома (справка)лар кўрсаткичлари билан солиштирилган ҳолда № 17 инв. далолатномаси расмийлаштирилади.
№ 18 инв. Солиштирма қайднома асосий воситалар инвентаризация натижаларини расмийлаштиришда қўлланиб, бир нусхада тўлдирилади ва бухгалтерияда белгиланган муддатгача сакланади.
№ 19. Инв. Солиштирма қайднома ҳисоб маълумотларидан четлашишлар аниқланган товар моддий бойликлар инвентаризация натижаларини расмийлаштириш учун қўлланилади. Ушбу солиштирма қайднома ҳам бир нусхада расмийлаштирилиб, бухгалтерияда белгиланган муддатгача сакланади.
Корхона хўжалик мулклари инвентаризация маълумотлари ва аниқланган натижалари юқоридаги ҳужжатларда расмийлаштирилгач, корхона рахбари тасдиғидан сўнг, бухгалтерия счетларида тегишли ёзувлар амалга оширилади.
Инвентаризация натижасида қўйидагилар аниқланади:

1. 
   Ҳисоб ва инвентаризация маълумотлари тенг:
   

2. 
   Ҳисоб маълумотларидан инвентаризация натижасида аниқланган маълумотлар юқорилиги (ортиқча хўжалик маблағлари аниқланиши).
   
3. 
   Ҳисоб маълумотлари кўрсаткичлари юқорилиги: (хўжалик мулклари етишмовчилиги аниқланиши).
   

Хулоса.
Ҳужжатлар бир неча хусусиятларга кура туркумларга ажратилади, бундай гуруҳлашга сабаб, ҳужжатлаштириш ишларини, улардан ҳисоб ишларида фойдаланишни ҳамда улар айланишини, саклашини осонлаштиришдир.
Ҳужжатлар тузилиши тартибига, вазифасига, хўжалик жараёнини акс эттиришига, қаерда тузилиши хусусиятларига кўра туркумларга ажратилади.
Ҳужжат айланиши-бирламчи ҳужжатларни тузилиб, уларни қайта ишлаб ва умумлаштириб, гуруҳлашдан сўнг, архивга топширилгунча харакатидир.
Бухгалтерияга келиб тушган ҳужжатлар мажбурий текширувдан ўтиши керак.
Корхона бўйича ҳужжат айланиши рўйхати бўйича ишлар ўз вақтида бажарилишини бош бухгалтер назорат этиб боради.
Корхонада мавжуд бўлган мулкликлар сақланишини таъминлаш, улар назоратини яхшилаш мақсадида, юритилаётган ҳисоб маълумотлари нечоғлик хақикийлиги, тўғрилигини текшириш мақсадида инвентаризация ўтказилади.
Инвентаризация - корхона маблағини текшириб, рўйхатга олиш ва олинган маълумотларни ҳисоб маълумотлари билан солиштириш демакдир.
Инвентаризация ўтказиш муддати ва объекти кўрсатилган рўйхат ҳам, корхона раҳбарияти томонидан мустақил равишда йил бошига тузилади.