Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

6. Инвентаризация ўтказиш ва натижасини расмийлаштириш.
Инвентаризациянинг қандай тури ўтказилаётганлигидан қатъий назар, уни ўтказиш ҳисобот корхона раҳбари буйруғи тузилиши шарт. Бу буйруқда қуйидаги реквизитлар акс эттирилган бўлиши лозим: буйруқ тартиб рақами, корхона номи, буйруқ ёзилган муддат, инвентаризация ўтказилиши лозим бўлган бўлим, инвентаризация объекти (моддий бойлик ва молиявий мажбуриятлар), инвентаризация бошлаш ва тугатиш муддатлари, инвентаризация утказиш сабаби, инвентаризация ҳужжатларини бухгалтерияга топшириш муддати, рахбар исми ва имзоси, корхона муҳри.
Корхоналарда инвентаризация ўтказиш ҳисоботги буйруқлар бажарилиши устидан назорат таъминлаш мақсадида, рўйхат китоби юритилиб, уни номи «Инвентаризация утказиш ҳисобот буйруқлар бажарилиш назорат китоби». Ундаги реквизитлар қуйидагилардан иборат: корхона номи, инвентаризация бошланиши муддати, тугатиш муддати, инвентаризация ўтказиладиган корхона, омбор, цех, бўлим номи ва ҳоказо, моддий жавобгар шахс фамилияси, буйруқ (тартиб рақами, муддати), инвентаризация комиссияси аъзолари, буйруқни олинганлигини тасдиқловчи имзо, инвентаризация этиладиган бойлик номи, инвентаризация ўтказиш муддати (буйруқга кўра, ҳақиқатда) тугатилиши муддати (буйруқга кўра, ҳақиқатда), инвентаризация қатнашчилари ҳисобот белги дастлабки натижа (муддат, етишмовчилик, ортиқча суммалар), сўнгги натижалар (муддат, етишмовчилик ортиқча суммалар), натижаларни тасдиқланган муддати, етишмовчилик бўйича қабул қилинган тадбир муддати, етишмовчиликни қоплаш ишни тергов органларига бериш, белги қўйиш қатори.
Буйруқни олиб, уни олинганлиги ҳисобот рўйхатга имзо чеккан комиссия аъзолари, белгиланган объектга борганларидан сўнг, инвентаризация бошлашдан олдин инвентаризация муддатига, кирим ва чиқим ҳужжатларини ёки моддий бойликлар ва пул маблағларини ҳаракати ҳисобот ҳисоботларни охиргиларини олишлари шарт.
Инвентаризация комиссияси раҳбари ҳисоб реестрларига (ҳисобтларига) илова қилинган ҳамма кирим ва чиқим ҳужжатларига имзо қўяди. Бу ҳужжатлар бухгалтерияда, инвентаризация бошлангунга қадар ҳисоб бўйича моддий бойликлар қолдиғини ҳисоблашга асос бўлади. Инвентаризация қилинаётган бойликни келтириш бўйича ҳисобдорлик суммаларига эга ёки уни қабул қилишга ишночномага эга бўлган шахслардан ҳам тилхат олиниши лозим.
Моддий бойликлар ва ҳисобланган молиявий мажбуриятлар ҳақиқий ҳолати ҳисоботги маълумотлар инвентаризация ёзуви ёки инвентаризация далолатномаларига икки нусхадан кам бўлмаган миқдорда расмийлаштирилади.
Инвентаризация комиссия аъзолари инвентаризация объектлари охирги қолдиқларини тўлиқ ва аниқ акс эттиришлари, инвентаризация маълумотларини ўз вақтида ва тўғри расмийлаштиришлари лозим.
Корхонада инвентаризация этилаётган мулклар ҳақиқий қолдиғи ўлчаш, тортиш, санаш орқали аниқланади. Шунинг учун ҳам корхона раҳбари инвентаризация белгиланган муддатда бошланишини ва оқилона ташкил этилишини таъминлаш шарт-шароитларини яратмоғи зарур. Бундай шарт-шароитларга билан ёрдамчи иш кучлари билан, хўжалик, тортиш асбоблари, ва улар техник созлигини таъминлашлари мисол бўлади.
Корхона товарлар ва бошқа моддий заҳиралари инвентаризация қилинаётганда, улар мол етказиб берувчилар ўровларида сақланаётган бўлса, танлов усулида текшириш ишлари олиб борилиши мумкин. Танлов усулида бойликларни баъзи бирларигина ўлчаниши, саналиши мумкин, агар ҳисобдагилардан фарқлар аниқланса, моддий бойликнинг ҳаммаси инвентаризациядан ўтказиши шарт бўлади. Кўп миқдорда тортиладиган товарлар инвентаризацияси олиб борилаётганда, инвентаризация комиссия аъзоларидан бири моддий жавобгар шахс билан тортиш қайдномаларига маълумотларини акс эттириб боради. Кун охири ёки ўлчаш охирига борганда ушбу қайдномалар маълумотлари умумлаштирилиб, жами кўрсаткичлар инвентаризация рўйхатида акс эттирилади.
Ўлчаш далолатномалари, техник ҳисоблашиш ва тортиш қайдномалари инвентаризация рўйхатига илова қилиниши шарт.
Корхона мулклари ҳақиқий миқдори инвентаризация орқали аниқланаётганда, моддий жавобгар шахс қатнашмоги лозимдир.
Инвентаризация далолатномалари ва инвентаризация рўйхатлари ёзма равишда, шунингдек, ҳисоблаш техникаси ва ёзув машиналари орқали тўлдирилиши мумкин. Ушбу ҳужжатларни тўлдиришда ўчириб ёзишлар ва бўяшларга йўл қўймаслик зарур. Инвентаризация қилинаётган товар моддий бойликлари ва бошқа объектлари инвентаризация ёзувларига акс эттирилади. Инвентаризация объектлари улар аналитик ҳисоби рўйхати бўйича инвентаризация рўйхатига тартиб рақами, ўлчов бирлиги, миқдори акс эттирилиб борилади.
Агар хатолик билан акс эттирилган ёзувлар аниқланса, устидан чизиб, тўғри ёзув акс эттирилади ва бу комиссия аъзолари ҳамда моддий жавобгар шахс имзоси билан тасдиқланади.
Агарда инвентаризация ёзув ва рўйхатларида, солиштирма қайдномаларида бўш қаторлар бўлса, чизиқ тортилиши керакки, бу билан қўшимча ёзувлар орқали инвентаризация маълумотларини ҳақиқатдан четланиши олди олинган бўлади.
Инвентаризацияни расмийлаштирилиши билан боғлиқ инвентаризация далолатномаси ва инвентаризация рўйхатини инвентаризация комиссия аъзоларининг барчалари ва моддий жавобгар шахс имзолари билан тасдиқлашлари керак.
Ҳисоб ва инвентаризация маълумотлари солиштирма қайдномаларида солиштирилади. Ортиқча ёки етишмовчиликларни миқдор ва қиймат кўринишида акс эттириш шу солиштирма қайдномаларида амалга оширилади.
Корхона мулклари инвентаризациясида қўлланиладиган ҳужжатлар рўйхати қўйидагилардан иборат:
№ инв. 1 шакл. Асосий воситалар инвентаризация ёзуви - корхона ассосий воситалар инвентаризация маълумотларини расмийлаштиришда қўлланилади. Активлар жойлашган ўрни, ҳамда сақланишига моддий жавобгар маҳсулотлар бўйича алоҳида бир нусхада тўлдирилиб, комиссия аъзолари ва моддий жавобгар шахс томонидан имзоланади, сўнгра бухгалтерияга топширилади.
№ инв 2. Шакл. Инвентаризация ёрлиги. Ушбу ҳужжат ишлаб чиқариш шароитларига кўра инвентаризация комиссия аъзолари корхона омборларидаги хом аше, тайёр маҳсулот, товар ва бошқа моддий бойликларни дархол санаб чиқа олмаганларида ва инвентаризация рўйхатида акс эттира олмаганларида қўлланилади. Инвентаризация ёрлиги комиссия аъзолари томонидан тўлдирилиб, ҳисобланган товар моддий бойликлари билан бирга улар жойлашган ерида сақланади.
№ инв 3. Шакл. Товар моддий бойликлари инвентаризация рўйхати. Корхонадаги хом ашелар, материаллар, тайёр маҳсулотлар, товарлар ва бошқаларни хақикатдаги қолдиғини акс эттиришда қўлланилиб, моддий бойликлар жойлашган ўрни, ўрнатилган моддий жавобгарлиги бўйича алоҳида тузилади. Инвентаризация рўйхати комиссия аъзолари ва моддий жавобгар шахс имзо чекканларидан сўнг, солиштирма ведомостини тузиш учун бухгалтерияга юборилади.
№ инв 4 Шакл. Жўнатилган товарлар инвентаризация далолатномаси. Ушбу далолатнома корхоналарга жўнатилган товарлар хақикий қийматини аниқлашда қўлланилади. Тўлаш муддати ўтиб кетган ва тўлаш муддати етмаган жўнатилган товарлар бўйича алоҳида бир нусхадан тўлдирилиб, комиссия аъзолари имзолаб, бухгалтерияга топширидилар.
№ инв. 5. Шакл. Маъсул сақлашга қабул қилинган (берилган) товар моддий бойликлар инвентаризация рўйхати. Ушбу инвентаризация рўйхати маъсул сақлашга олинган (берилган) товар. моддий бойликлар хақикий қийматини аниқлашда қўлланилади. Инвентаризация рўйхати бир нусхада тўлдирилиб комиссия аъзолари моддий жавобгар шахс имзо чекканларидан сўнг, солиштирма ведомостини тузиш учун бухгалтерияга юборилади.
№ инв. 6. Шакл. Йулдаги материаллар ва товарлар инвентаризация далолатномаси. Ушбу далолатнома инвентаризация мобайнида йўлда бўлган маҳсулотлар ва товарлар ҳақиқий миқдори ва қийматини аниқлашда фойдаланилади. Материал ва товарлар йўлда эканлигини тасдиқловчи ҳужжатлар асосида далолатнома бир нусхада тўлдирилиб, комиссия аъзолари томонидан имзо билан тасдиқланиб корхона бухгалтериясига топширилади.
Инв - 4, инв- 5, инв - 6 , инвентаризация далолатномалари рўйхатлари ўрнига бухгалтерия журнал ордер қайдномалари шаклида қўлланилиши мумкин.
№ инв. 10 Шакл. Асосий воситалар тугалланмаган таъмирлаш ишлари инвентаризация далолатномаси. Ушбу далолатнома бино, иншоат, техник-таъминот воситалари, асбоб ускуналар ва бошқа асосий воситалар объектларини тугалланмаган капитал таъмирлаш ишлари инвентаризасини ўтказишда қўлланилади. Бажарилган ишлар ҳолати текшируви асосида бир нусхада тўлдирилиб , комиссия аъзолари, моддий жавобгар шахслар томонидан имзоланади ва бухгалтерияга топширилади.
№ инв 11 Шакл. Келгуси давр харажатларини инвентаризация далолатномаси. Корхоналар келгуси давр харажатлари ҳисоби юритиладиган счет маълумотларини текшириш асосида тузилиб, имзоланади ва бухгалтерияга топширилади.
№ 15 Инвентаризация. Пул маблағлари инвентаризация далолатномаси.