Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

13.4. Иш жойида вазифа ва мажбуриятларнинг таърифи
Иш жойи учун вазифалар танланаётганда, улар ходимнинг жисмоний имкониятларига тўғри келишга интилиш керак. Бир иш жойига ўрта малакали ходимнинг бажараолмайдиган вазифалар юклатишга ва назарий жихатдан иш жойининг мос келмайдиган вазифаларни вужудга келишига йўл қўймаслик керак. Масалан: айрим вазифаларни бажариш учун ҳуқуқий, табиий ва шунга ўхшаш олий маълумотларга оид билимлар талаб этилади ва фақат ўқиш, ёзиш ва арифметикани талаб қилади.
Кўп ҳолларда вазифа ва мажбуриятлар доираси қисмаларга бўлим ажратмалари даражасини белгилаб бериш мумкин. Фараз қилайлик иш жойининг таърифи ўз ичига олти моддани олсин дейлик. Аммо ходим уларнинг бештасини бажариб олтинчисини писанд қилмайслигини мумкин. Ходим оддий ҳисоб-китобдан келиб чиқиб, вазифаларнинг 5\6 қисмини бажараётганига ишонч ҳосил қилади. Вазифалар, мажбуриятлар ва кўрсаткичлар таърифи аниқлиги ҳар хил бўлса, бажарувчининг назари муҳимсиз муаммодан муҳимроғига қаратилади.
Бошқарув аппаратининг структурасида ҳар бир лавозим ўз жойига эга булиш мумкин. Иш жойининг жойлашиши ходимнинг шу ташкилотга ташриф буюриши билан бевосита мулоқотда булиши ёки булмаслиги таъминланади.
Бошқарув аппаратида қилаётган ходим урнини бойиш мезонмаси иш жойининг ташкил этиш муаммоси каби долзарб масалалардан бирига айланиб қолиши мумкиндир.
Вертикал структуралар анъанаси арйим иш жойларининг ҳавода буйсуниш ҳолатида олиб қолиб, бири-бири билан горизонтал боғланмайдилар. Бирор-бир масалани бажариш учун қуйи бўлим юқори бўлимга мукофот қилиш учун кўп вақт сарфлайди ва натижада бошқарув ажратишлари бажарилиши секинлашишига олиб келиши мумкин.
Шунинг учун иш жойлар ўртасидаги алоқа шундай бошланиш керакки, кўпи билимдан юқори бўлимга мурожаат тезлашиб бориши керак. Ҳозирги кунда оддий ишчи томонидан амалдаги юридик қонунлар ва нормативлар хилма-хиллигидан адашса, иккинчи томондан оммавий такрорланмайдиган бир тизим сифатида қараш мумкин.
Норматив актлар қонунлардан тортиб то буйруқларгача, ҳар бир иш жойи таъминлаши лозим бўлади. Алоҳида ва кенг муаммо бўлиб, иш жойларининг мос келувчи оргтехника ва иш юритиш ва ёзув ахборотлари билан таъминлаши ҳисобланади.
Буюмлар, жиҳозлар ва иш жойининг инсон физиологик тузилишига мослиги, фойдаланиш учун қулайлиги каби шароитлар комплексини ўрганувчи билимлар соҳаси “Эргономика” деб аталади. Бу ерда ходимлар хонасининг оптимал ҳарорати ва ёруғлиги ҳавонинг керакли даражада қолиши ва тозалиги, мумкин бўлган шовқин даражаси, бошқарув техникаси ва жиҳозларининг ходим физиологик тузилишига мослиги, қулайлиги каби саволлар батафсил кўриб чиқилади. Бу муаммо нафақат маъмурий органларга балки ҳар бир ходимга ишидан қатъий назар таалуқлидир. Бу ерда иш жойининг ташкил этишда эстетиканинг аҳамияти ҳам алоҳида ажралиб туради.