Таълим вазирлиги гулистон давлат университети педагогика факултети 5110900 педагогика ва психология кафедраси

2.2 Гиёҳвандликка қарши ижтимоий педагогик фаолиятда оила, маҳалла ва таълим муассалари ҳамкорлиги.
Ўсмирнинг хатти-ҳаракати асосан жамоада қабул қилинган қонунларга бўйсунади. Шунинг учун унинг асоциал элементлар ва шубҳали дўстлар билан алоқаси жиддий хавф омилидир. Аммо бундай алоқаларни бартараф этишда боланинг қайси ёшда бўлганлиги ва қарама-қаршиликнинг туғма руҳини ҳисобга олиш керак. Можароларга бориш ва дўстлар билан алоқа қилишни тақиқлаш билан ишлаш ўсмирга таъсир доирасини кенгайтиришни англатади. Болани дўстлари билан осишдан кўра кўпроқ ўзига тортадиган касбни топиш яхшироқ бўлади. Бу ҳар қандай спорт, сайёҳлик, ижодкорлик ва бола севадиган барча нарсалар бўлиши мумкин. Ота-оналар иштирокида ва ўғил ёки қизни ишғол қилишда уларнинг севимли машғулотлари тезда ўрнини босиши ва носоғлом жамоада алоқани узиб қўйиши мумкин.

Ота-оналар билан ишончли муносабатлар

Боланинг ота-оналар билан муносабатлари қанчалик мураккаб бўлса, ҳар қандай муаммо юзага келса, у дўстларидан ёрдам сўраб мурожаат қилади. Ва унга "тинчлантирувчи" сифатида нима таклиф қилишини - бир пиёла пиво ёки экстаз таблеткасини - олдиндан айтиб бўлмайди. Ота-оналарнинг вазифаси бола билан энг ишончли муносабатларни шакллантиришдир. Бу, агар керак бўлса, отаси ва онасидан - унинг саломатлиги ва фаровонлиги ҳақиқатан ҳам муҳим бўлган одамлардан ёрдам сўрашга имкон бэради. Энг муҳими, эсда тутинг: ўсмирларга қарамликнинг олдини олиш бола бу қийин ёш даврига киришидан анча олдин бошланиши керак. Гиёҳвандлик сизнинг ташқи кўринишингизга тайёр бўлишингиздан анча олдинроқ замин яратиши мумкин. Гиёҳвандликка қарамлик ўсмир ва унинг қариндошлари билан суҳбат асосида, шунингдэк, бир қатор токсикологик тестлардан сўнг аниқланади. Текширувда боланинг терисини тирсаклар ва ички сонлар (энг кўп инъэкция жойлари) ва бурун шиллиқ қавати (бу препарат инъэкция пайтида кўпинча азобланади) текширилади. Гиёҳвандликни тасдиқловчи ташқи бэлгилар гиёҳванд моддаларни қисқа муддатли истеъмол қилишда бўлмаслиги мумкинлигини инобатга олган ҳолда, токсик моддалар ва антикорларнинг мавжудлигини қон текшируви, шунингдэк, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш учун "вақт жадвалини" яратишга имкон бэрадиган сочларни текшириш диагностик аҳамиятга эга. Гиёҳвандлик ташхиси қўйилган болани узоқ вақт касалхонада ёки ихтисослаштирилган реабилитация марказида даволаш керак. Ушбу муассасаларда ўспирин индивидуал ва гуруҳли психотерапия курсини ўтайди, унинг давомида гиёҳванд моддаларга ва умуман, носоғлом одатларга салбий муносабат шаклланади. Даволанишнинг барқарор натижаларини олиш учун, боланинг гиёҳвандлик билан боғлиқ ёки у билан боғлиқ бўлган дўстлари ва дўстлари билан алоқани тўхтатиш жуда муҳимдир. Даволашнинг самарадорлиги ва келгуси прогнозлар вазиятларнинг уйғунлигига боғлиқ бўлиб, улар орасида болада гиёҳвандлик давомийлиги, боғлиқлик унинг ақлий ва жисмоний соғлиғига қандай таъсир қилади, оила аъзолари ўспиринни тикланиш йўлида қўллаб-қувватлашига ва бошқа омилларга боғлиқ. Гиёҳванд моддалар замонавий одамлар учун ҳақиқий офат бўлиб, бу ахборот технологияларининг жадал ривожланиши учун тўланадиган нархга айланди.
Ҳар йили гиёҳванд моддалар миллионлаб одамларни ҳаётдан олиб кетади, одамларни даромад ва ижтимоий мавқеига қараб танламайди. Шунинг учун "гиёҳвандлик" касаллигига қарши биргаликда курашиш керак. Гиёҳвандликнинг олдини олиш энг самарали кураш усули ҳисобланади. Ижтимоий сабаблар орасида ўсмирларнинг бўш вақтларини бузилиши, Ғарбий ва Эвропа мамлакатларининг ёш йигит ва аёлларнинг руҳиятига ҳаддан ташқари таъсири. Ушбу касалликнинг оқибатларини таъкидлаб, гиёҳванд моддаларни профилактика қилишнинг этарли эмаслиги муҳим омил ҳисобланади. Гиёҳванд моддаларни профилактикаси ҳолатида иккинчи гуруҳга гиёҳванд моддаларни истеъмол қиладиган ёки реабилитациядан ўтган одамлар киради. Бунга гиёҳвандлар (қариндошлар) ва гиёҳванд моддалардан энг кўп зарар кўрганлар (ўспиринлар) атроф-муҳитининг бир қисми бўлган фуқаролар киради. Гиёҳвандликнинг олдини олишга қаратилган чора-тадбирларни амалга ошириш нафақат шахсларнинг, балки бутун нодавлат ва нодавлат тузилмаларнинг зиммасига тушади. Буларга қуйидагилар киради:

• 
  Наркотикларга қарши кураш бўйича давлат қўмитаси;
  
• 
  Наркотикларни назорат қилиш бўйича федэрал хизматлар;
  
• 
  Ички ишлар органлари;
  
• 
  таълим вазирлиги вакиллари;
  
• 
  соғлиқни сақлаш вазирлигининг вакиллари;
  
• 
  ёшлар хизматлари;
  
• 
  ижтимоий хизматлар;
  

Профилактик тадбирларни амалга оширишда кўплаб турли хизматлар жалб қилинганга ўхшайди. Аммо уларнинг сони гиёҳвандлар сонининг камайишига ёрдам бэрмайди. Аксинча, уларнинг сони йил сайин ортиб бормоқда. Юқорида санаб ўтилган хизматлар фаол эмас дэб ҳисоблаш мутлақо нотўғри. Улар ўз ишларини виждонан бажарадилар, гиёҳвандликка қарши курашнинг янги профилактик усулларини ишлаб чиқмоқдалар. Муаммо шундаки, гиёҳванд моддаларни ноқонуний айланишига катта молиявий маблағлар жалб қилинган. Шу сабабли, гиёҳванд моддалар сотувчилар психотроп моддаларни сотишнинг янги усулларини изламоқда.
Ўсмирлар орасида гиёҳвандликнинг олдини олиш
12-17 ёшдаги ўспиринлар ўсмирлар дэб таснифланади. Ушбу даврда болалар ўрта ва олий ўқув юртларида ўқитиш билан шуғулланадилар. Шу сабабли, гиёҳвандликнинг олдини олиш ўқитувчиларнинг елкасига тушади. Ва унинг сифати тўғридан-тўғри маълумотни тақдим этиш усулига боғлиқ.Ўсмирлик энг хавфли ҳисобланади. Ўсмирлар, бошқалар каби, салбий таъсир кўрсатмоқда. Бунга уларнинг организмида содир бўлаётган ўзгаришлар ёрдам бэради. Ёшлар ота-оналарига ва умуман жамиятга қарши исён кўтариб, ўзларининг муносиблигини исботлашга интилишади. Ўтган асрнинг бошларида гиёҳвандлик касаллик сифатида Россияда мавжуд эмас эди. Психотроп моддаларни истеъмол қиладиган одамларни бармоқларга ишониш мумкин эди. Ушбу ҳодисанинг сабабларидан бири Ғарбнинг зарарли таъсиридан ажралиб чиқиш эди. Иккинчиси эса бошқаларнинг нафратидир.
Энди гиёҳвандлар одатда касал дэб номланадилар ва ўша кунларда - ташқарида. Олинган ягона дори морфин эди. Морфин гидрохлоридидан фақат тиббий мақсадларда фойдаланиш мумкин эди. Ва шунинг учун гиёҳванд моддаларни унга асосланган одамлар ва уларнинг яқин доиралари унга қарам бўлиб қолишди. Ўтган асрнинг охирига келиб, опий ва эфедринга асосланган седативлар кундалик ҳаётда пайдо бўла бошлади. Аммо ўша пайтда ҳам "қўшади" сўзи шармандали дэб ҳисобланган. Гиёҳвандлар сонининг кескин кўпайишига олиб келадиган ушбу муаммони ҳал қилишни истамаслик.
Ушбу масал қуйидаги вазиятга яқинлашади: "Дарё бўйлаб саёҳат қилган сайёҳ болаларнинг фарёдларини эшитди. У қирғоққа югуриб бораркан, дарёда чўкаётган болаларни кўрди ва уларни қутқаришга шошилди. Йўлдан ўтиб кетаётган одамни кўриб, у ёрдамга чақирди ва у ёрдам бэраётганларга ёрдам бэришни бошлади. Учинчи йўловчини кўришганда, улар ёрдамга чақиришди, лекин у қўнғироқларни эътиборсиз қолдириб, қадамларини шошиб қўйди. " болаларнинг тақдири ҳақида қайғураяпсизми?" - дэб сўради қутқарувчилар. Учинчи йўловчи уларга жавоб берди: "Мен ва сиз бирга эканлигингизни кўриб турибман энгиш. Мен навбатга бораман, болалар дарёга нима учун тушаётганини билиб оламан ва уни олдини олишга ҳаракат қиламан. "Ушбу масал гиёҳвандлик муаммосини ҳал қилишнинг мумкин бўл.Гап алоҳида фуқароларнинг соғлиғи ҳақида эмас, балки ушбу янги ва чинакам мураккаб муаммо ҳал қилинмагунча ўзини хавфсиз дэб билмайдиган жамият ҳақида. Гиёҳвандлик ҳақидаги фикрларни умумлаштириш учун. Маълумотлар менинг билимларимни бойитди ва мен "оқ заҳар" хавфини яхшироқ тушуна бошладим ва гиёҳвандликнинг ҳақиқий манбалари нимадан келиб чиққанини тасаввур қила оламан. Гиёҳвандликка қарши инсоният ёрдамга муҳтож эмаслигига ишонч бор. Чунки сиз нафақат гиёҳванд сотувчилар билан, балки гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш истагини келтириб чиқарадиган сабаблар билан ҳам курашишингиз керак.