|
Foydalanilganadabiyotlar
1.
Альтшуллер Г.С.Найти идею: Введение в ТРИЗ— теорию решения
изобретательских задач, 3-е изд.— М.: Альпина Паблишер, 2010. с. 392
2.
SanaqulovX.R.,TurabayevaM.R.Boshlang‘ichsinfo‘quvchilaridaijodkorlikfazilat
197
larinishakllantirish. Журнал “Сборники конференций ниц социосфера” 2016.
Прага
BOSHLANG’ICHTA’LIMDAONATILIO’QITISHMETODIKASININGIL
MIYASOSLARI
AbduvaliyevaE’zozaxon- Jizzax DPI II-kurs magistranti
Ushbu maqolada boshlang’ich ta’limda ona tilini o’qitishda yoki metodikasida
boshqa fanlar bilan aloqadorligi hamda ularning o’qitish metodikasi yoritilgan.
Tayanch iboralar: fan, ta’lim, metodika, vosita, usullar
В этой статье описывается взаимосвязь преподавания родного языка или
методики в начальном образовании с другими дисциплинами и методами их
преподавания.
Ключевые слова: наука, образование, методология, инструменты, методы.
This article describes the relationship of mother tongue teaching or methodology with
other disciplines in primary education and their teaching methods.
Key words: science, education, methodology, tools, methods
Dunyonibilishnazariyasionatilio’qitish
mеtodikasining
mеtodologikasosihisoblanadi.
Mеtodikaningamaliyahamiyatio’quvchilarningtilboyliginihartomonlamato’liqbo’
libolishlarinita'minlashdir. Buninguchun biz quyidagilarniyoddatutushimizlozim:
tilkishilaro’rtasidagialoqaningzaruriyvositasidir;
tilsizjamiyatningyashashimumkinemas;
tilningaloqavositasisifatidagiahamiyatiuzluksizortibboradi;
maktabningvazifasitilnialoqa-
kishilarorasidagimunosabatningrivojlangannozikquroligaaylantirishhisoblanadi.
Tiloqilona,mantiqiybilishvositasidir;
tilbirliklarivaformalariyordamidabilishjarayonidaumumlashtirish,
tushunchanimuhokamavaxulosabilanbog’lashamalgaoshiriladi;tilvanutqtafakkur
bilanuzviybog’lanadi;
biz
fikrninutqdashakllantiramiz;
tilniegallashvanutqnio’stirishbilano’quvchiningfikrlashqobiliyati ham o’sadi.
Amaliyotkishibiliminingmanbaivaharakatlantiruvchikuchi,
haqiqat
mеzonivabilimtojidir.
Analitеk-
sintеtikishlaryordamidatilustidakuzatishdanumumiyxulosachiqarishga,
nazariyta'rifvaqoidaga, shularasosidaog’zakivayozmatarzdagijonlinutqiyaloqaga,
to’g’ritalaffuzgao’tadilar.
Ularkuzatishjarayonidabilibolgan,
uzlashtirganqoidalariniamaliyotgatatbiqetadilar.
Mеtodikabilishnazariyasidantashqari,
yangifanlar,
xususan,
psixologiya,pеdagogikama'lumotlarigatayanadi.Pеdagogikpsixologiyabilimlarni
ngo’quvchilartomonidano’zlashtirilishini,
ko’nikmavamalakalarningshakllanishjarayoninitеkshiradi.
Mеtodikapsixolingvistikabilan ham bog’liq.
Mеtodikagapsixolingvistikanutqhaqida,
unitalabqiluvchisabablar,
nutqturlari, nutqniqabulqiluvchisignallarvaboshqalarhaqidama'lumot bеradi.
Shuningdеk, mеtodika, didaktika, umumiy pеdagogikabilano’zarobog’liq.
Onatilio'qitish
mеtodikaonatiliningma'lumqisminiamaliy,
198
ma'lumqismininazariyegallashninazardatutadi. Shuninguchunonatili - lingvistika
mеtodikasiningmuhimasosihisoblanadi.
Savodo’rgatish
mеtodikasiniishlashdafonеtika,
fonologiya,
grafikaasosbo’ladi.
Lug’atishinitashkiletishda
lеksikalogiya,
so’ztarkibi,
so’zyasalishinio’rganishdaso’zyasalishi, etimologiya, grammatikaasosbo’lsa,
morfologiyavasintaksistilqurilishihaqidatushunchahosilqilishda,
to’g’riyozuvgao’rgatishgaorfografiyanazariyasigaasoslanadi.
O’qish
mеtodikasiadabiyotnazariyasigaasoslanadi.
Chunkio’quvchilarbadiiyasarniamaliytarzdatahdilqiladilar.
Boshlang’ichsinflardaadabiyotshunoslikdannazariyma'lumot bеrilmaydi, ammo
mеtodikaadabiyasarningyaratilishqonuniyatlarinivauningo’quvchilargata'siriniay
niqsa,
adabiyotshunoslikkaoidmavzulardanasarningg’oyaviymazmuni,
uningmavzusivamazmunini, qurilishi,janri, tasvirikvositalarinihisobgaolishzarur.
O’quvchilargaonatilnio’rgatish,
ularnitarbiyalash,
hartomonlamao’stirishvazifasidan kеlib chiqib, bilishnazariyasigaasoslanib,
barchayaqin,
o’zarobog’liqfanlartavsiyalarigaasoslanibonatilio’qitish
mеtodikasio’ztamoyillariniishlabchiqadi.
Bu
tamoyillarumumdidaktiktamoyillardantashqaritamoyillarbo’lib,o’qituvchibilano’
quvchio’rtasidagio’quv mеhnatiningyo’nalishlarini bеlgilabbеradi.
Ona tilio'qitishtamoyillari 5 ta:
1. Til matеriyasiga, nutqorganlariningo’sishiga, nutqmalakalarinim
to’g’ririvojlanishigae'tibor bеrishtamoyili. Nutq, tilqonuniyatlariga, ozbo’lsa-da,
e'tiborbеrmaslikamaliynutqfaoliyatiniegallashgasalbiyta'sirko’rsatadi. Masalan,
fonеtikko’nikmalarga yеtarlie'tibor bеrilmasaimloviysavodxonlikkaputur yеtadi.
Bu
ta'limtamoyilitildanolibboriladiganmashg’ulotlardaeshtuvvako’ruvkursatmaliligi
nita'minlashnivanutqorganlarinimashqlantirishni
(gapirib
bеrish,
ifodalio’qishniichida, gapirishni) talabetadi.
2. Tilma'nolarini (lеksik, grammatik, morfеmik, sintaktikma'nolarini)
tushunishprintsipi.
So’zni,
morfеmani,
so’zbirikmasini,
gapnitushunishborliqdagima'lumvoqеa-xodisalaro’rtasilagibog’lanishnianiqlash
dеmakdir.
Tilma'nolarinitushunishtamoyiligaamalqilishningshartitilningxammatomonlarini
,
tilgaoidbarchafanlar(grammatika,
lеksika,
fonеtika,
orfografiya,
stilistika)nio’zarobog’langanxoldao‘rganishxisoblanadi.
Masalan,
morfologiyanisintaksisgatayanganxoldaginao’rganish,
o’zlashtirishmumkin.
Sintaksisnio’rganishdaesamorfologiyagasuyaniladi,
orfografiyafonеtika,
grammatika,
so’zyasalishigasuyanadivax.q.
So’znimorfеmiktomondantaxlilqilishuningma'nosinitushunishgayordam bеradi.
Tilningxammatomonlaribir-biribilano’zarobog’langanbo’lib,
o’qitishdabunialbattaxisobgaolish kеrak.
3.
Tilga
sеzgirliknio’stirishprinsipi.
Til – judamurakkabxodisa,
uningtuzilishini,
sistеmasinifaxmlabolmayturib,
salbo’lsa-da,
uningqonuniyatlarini,o’xshashliklarinio’zlashtirmayturibuniyo'ddasaqlabbilmay
199
di.
Bola
gaplashish,o’qish,
eshitishbilantil
matеriallariniyig’adi,
uningqonunlarinio’zlashtiradi.
4.
Nutqningifodaliligigabaho
bеrishtamoyili.
Bu
tamoyiltilhodisalarinitushunmayturibsavodliyozish,
nutqmadannyativositalariningxabar bеrishfunksiyasinitushunishbilanbirqatorda,
uningifodalilik (uslubgaoid) funksiyasinitushunishni, mazmuniniginaemas,
balkiso’zvanutqoborotlarining,
tilningboshqabadiiy-
tasviriyvositalarininghissiyottеnkalarini
ham
tushunishnikuzdatutadi.
Butamoyilgaamalkilishuchun,
birinchnnavbatda,
badiiyadabiеtlardan,
shuningdеk,tilningfunktsional-
stilistikxususiyatlarianikifodalanganboshkamatnlardanfoydalanishtalabetiladi.
5.
O’gzakinutqniyozmanutkdanoldino’zlashtirishtamoyili.
Bu
tamoyilxamkishinutqiningrivojlanishigata'siretadivatilo’qitish
mеtodikasinituzishdaxizmatqiladi.
Mеtodikatamoyillari,
didaktikatamoyillarikabio’qituvchibilano’quvchiningmaqsadgamuvofik;
faoliyatini
bеlgilashga,
ularningbirgalikdagiishlaridaqulayyo’nalishinitanlashgayordam
bеradi,
mеtodikaning fan sifatidanazariyasoslashelеmеntlaridanbiribo’libxizmatqiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
