Таълим жараёнининг функциялари. Таълим жараёнининг ҳаракатлантирувчи кучлари

Синф доскаларидан ва жадваллардан
фойдаланиш
Синф қора доскаси (ёки оқ доскаси) энг кенг қўлланиладиган ёрдамчи воситадир. Шу билан бир қаторда у энг ёмон кулланиладиган ёрдамчи воситадир. Синф доскаси синф ўқувчилари учун урнатилган. Ўқувчилар синф доскасига ёзув ёзгандагина, ўқитувчи досага қарамоги зарур. Агарда сиз ўқувчилар диққатини бирор нарсага қаратмоқи бўлсангиз, имконият борича ўқувчилардан орқага ўгирилишни камайтиринг.
Флипчарталар фойдаланишда жуда қулай, ҳамда уларни турли мақсадларда ишлатиш мумкин. Матн номини ва ундаги чизмаларни олдиндан ва зарур кетма-кетликда тайёрлаш мумкин. Флипчартлардаги бетлар орқасида тоза бетлар қолдириш мақсадга мувофиқдир. Бу бетлардан машғулот давомида фойдаланса бўлади ёки улар кейинги бет мазмунини беркитиб туради. Шу билан улар ўқувчиларнинг фикрини чалғимаслигини таъминлайди.


Кўргазмали материалларни тайёрлаш
Кўргазмали материалларни тайёрлашда асосан қуйидагилар талаб этилади: қувват (энергия), ҳаёл ва ташаббускорлик. Кўргазмали материалларни тайёрлашда зарур бўлган воситаларни, албатта, топиш қийин эмас, лекин уларни ишлаб чиқиш учун зарур бўлган вақт ва фикрлар ҳар доим ҳам етишмайди. Хаттоки, фақат битта машғулотда ишлатиладиган кўргазмали материалларнинг ишлаб чиқилиши муҳим ахамиятга эга. Машғулотларни ва дарсларни бир неча бор қайтариб ўтадиган ўқитувчиларга эса бундай материаллар уларнинг фаолият ва меҳнат самарадирлигини оширишда ёрдам беради. Компьютерда ишлаш имконияти бор ўқитувчилар Microsoft Power Point сингари компьютер дастурлари ёрдамида жуда самарали кўргазмали материаллар тайёрлашлари мумкин.
Дарсга кириш ва тахлил этиш техникаси.
Бозор иқтисодиёти шароитида таълим мазмунига қўйиладиган талаблар янада кучайди. Ўтказилаётган социологик тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, бугунги ўқувчиларнинг аксарияти (юқори синфлар мисолида 70 – 75 фоизи) ўқишга қизиқмай қўйишди. Бунинг сабабларидан бири дарс мобайнида ўқитувчи билан ўқувчи ўртасида умуман мулоқотнинг йўқлигидадир. Шунингдек, мактабда, ўрта – махсус ўқув юртларида ҳамкорлик педагогикаси, халқ тарбияшунослиги ва педагогик руҳшунослар хизмати тўғри йўлга қўйилмаганлигидадир. Умуман олганда муаллим ўзининг кучли ва заиф тамонларини ҳар доим англаши керак. Айрим муаллимлар ўзларининг заиф тамонларини, Айниқса, билимсиз эканликларини ёпиш учун ўқувчига ортиқча талаблар қўядилар. Ўқитувчининг бўш тамонини эса ўқувчи тез англайди. Шунинг учун у ҳадиксираб эмас, балки ўқитувчи ҳурматини жойига қўйиб муносабатга киришиши мумкин. Бундай руҳий кайфиятни баъзан ўқитувчи сезмайди.
Ҳозир фанда таълимнинг тарбиявий аҳамиятини очиб бериш муаммоси турибди. Шундай шароитда ўқувчининг ташқи қиёфаси ҳам баъзан тарбиявий ахамият касб этади. Лекин буларнинг ичида энг муҳими – энг зарури ва ўқувчи учун энг аҳамиятлиси – ўқитувчининг билимдонлиги, янгилик ва дунёвий билимларга чанқоқлиги ҳамда унинг сўзи билан ишининг мувофиқ келишидир. Кўп йиллик иш тажрибаси ва кузатишлар шуни тақазо этадики, ўқитувчи ҳамиша ўз устида ишлаши, билим, кўникма ва малакасини такомиллаштириб бориши керак, унинг кундан – кунга педагогик маҳоратини ошиб бориши, янги педагогик ва ахборот технологияларини қўллай олиши унинг фаолиятида намоён бўлади. Ўқитувчининг фаолияти, унинг маҳорати одатда кузатиш ёки дарсларни кузатиш, таҳлил қилиш орқали билиш мумкин. Ўқитувчи фаолияти ва унинг дарсларини кузатиш ҳамда таҳлил этишни кўпинча ўқув юрти раҳбарияти ёки методистлар, ўқитувчи ва методбирлашма бошлиқлари амалга оширадилар. Одатда ўқитувчининг дарсига кириш лозим деб топилса, Айниқса ташқаридан келган шахсларни дарсга киритишдан олдин ўқитувчилик касби одобига кўра, қайси синфга, қайси дарсга кириши хақида огоҳлантирилиши лозим. Аввало, методбирлашма раиси, имконият бўлмай қолганда маъмурият аъзоларидан бири, ташқаридан келган кузатувчини бирга олиб киришлари даркор. Шундай ҳолда баъзи бир англашилмовчиликлар ва психологик тўсиқларнинг олди олинган бўлади. Ўқитувчи билан бирга дарсга кириб келиб, орқа ўриндиқлардан бирига ўтиргач, дарс бошланади.Ўқитувчи дарсга кирганда қўлида ёки синф хонасида синф журнали, ўқув дастури, календар – мавзу режаси, дарснинг технологик харитаси бўлиши керак. Дарсни тахлил этишда қуйидагиларга эътибор бериш керак.