Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

ТАФСИР ИЛМИНИНГ БОШҚА ИЛМЛАР БИЛАН БОҒЛИҚЛИГИ
 
Режа: 
 
1. Тафсирнинг бошқа илмлар билан боғлиқлиги. 
2. Тафсир қилишда илмнинг зарурати. 
3. Тафсир қилишда учраши мумкин бўлган муаммолар. 
Мавзунинг ўқув мақсади: Тафсир илмининг аҳамиятиини кўрсатиш 
билан бир қаторда унинг нақадар нозик ва ҳассослигини очиб бериш, тафсир 
қилишда илмнинг зарурлигини таъкидлаш орқали тафсир қилишда учраши 
мумкин бўлган айрим муаммоларни баён қилиб бериш. 
Таянч иборалар: тафсир қилиш, илм, фиқҳ, ҳадис, ақида, таржиҳ, нафс-
ҳаво, исроилиёт, ихтилоф, илмсизлик. 
1. Тафсирнинг бошқа илмлар билан боғлиқлиги. 
Авваламбор, тафсир илмининг фазли ҳақида бир қатор олимларнинг 
илмий ва асосли далиллари келтирилади. Улардан Имом аз-Заркаший: «Ҳар 
бир илм Қуръондан олинган, акс ҳолда унинг далили бўлмайди», деб айтади. 
Шундай экан, ҳар бир муфассир бир қатор билим ва малакаларга эга бўлиши 
талаб этилади. Жумладан, луғат, Қуръон илмлари, ақида, ҳадис, фиқҳ, усулул 
фиқҳ, балоғат илмларини билиш билан бир қаторда ўткир фаҳмли, таржиҳ 
қилиш имкониятига эга, турли қарашлардан хабардор, нафс-ҳавога 
эргашмаган, ихлосли ва диёнатли бўлиши кабилар. Бу борада ҳам аз-
Заркашийнинг қуйидаги сўзлари аҳамиятлидир: «Билгинки, қалбида бидъат, 
кибр, ҳою ҳавас, дунё севгисидан бири бўлган ёки мунтазам гуноҳ қилувчи ёки 
имони мустаҳкам бўлмаган ёки имонига ишончи заиф ёки илми йўқ муфассир 
сўзларига таянадиган ва мурожаат қиладиган кишининг ваҳий маънолари 
ҳамда сирларини англаши мумкин эмас. Чунки ушбу санаб ўтилганлар уни 
тафсир моҳиятидан тўсиб қўяди». 
Маҳмуд аз-Замахшарийнинг муфассир баён илми, яъни Қуръоннинг 
фасоҳати ва балоғатини очиб берувчи илмни билиши зарурлиги борасида 
қуйидаги сўзлари ҳам аҳамиятлидир: «Фақиҳ фатво ва аҳком масалаларида 
замондошларидан ўтиб кетса ҳам, мутакаллим калом илмида дунёдагиларни 
ортда қолдирса ҳам, қиссачи ва хабарчилар (тарихчилар) Ибн ал-Қирийядан
8
кўра хотираси кучлироқ бўлса ҳам, нотиқ ал-Ҳасан ал-Басрийдан воизроқ 
бўлса ҳам, наҳвчи Сибавайҳдан билимлироқ, луғатшунос сўзларнинг 
луғатларида моҳир бўлса ҳам Қуръони каримга хос бўлган маъони ва баён 
илмларини билмагунича унинг йўллари ҳамда ҳақиқатларига кира олмайди». 
8
Ибн ал-Қирийя – Айюб ибн Зайд ибн Қайс ибн Зирора ибн Салама ибн Жашм ибн Молик. Аждодлар 
силсиласи Аднонгача бориб тақалади. ал-Қирийя тарихчи момосининг исми. Унинг ўзи аъробий саводсиз 
бўлган бўлса-да, бироқ ўз даврида араб воизларидан, фасоҳат ва балоғат илмида етакчи, унга зарбул масалллар 
ҳам қилинган. 84 ҳижрий йилда ал-Ҳажжож уни қатл эттирган. Қаранг: ас-Садафий. ал-Вофи бил вафаёт. 3-
жуз. – Б. 344.; Хойруддин аз-Зириклий. ал-Аълом. 2-жуз. – Б. 38. 

---

24