Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

Умуман олганда, ҳанафий мазҳаби намояндалари ҳисобланган 
аждодларимизнинг ақидавий қарашлари, ижтиҳод ва фатволари 
Қуръонга 
асослангани 
учун 
ҳам 
юртимизда 
яшаб 
ўтган 
алломаларнинг кўпчилиги тафсир билан шуғулланганлар деган 
хулосани бериш мумкин. 
Туркияда яшаб ижод этган машҳур олим Абу-с-Са‘уд Муҳаммад ибн 
Муҳаммад ибн Мустафо ал-‘Амодий (ваф. 982/1574-5 й.) асли шофиий 
мазҳабида бўлишига қарамай, ҳанафий мазҳабини қўллаб-қувватлаган. У узоқ 
йиллар мобайнида қозилик ва муфтийлик лавозимларида ишлаган ва «Иршод 
ал-‘ақл ас-салим ило мазойа ал-Китоб ал-карим» («Соғлом ақлни мўътабар 
Китоб нурларига йўналтириш») номли китоб ёзган. Асар нафақат шофиий, 
балки ҳанафий олимлари орасида ҳам катта қизиқиш уйғотган. 
Тафсир китобларидан «Таъвилат ал-Қуръон»нинг «Тафсир ал-Мотуридий», 
«ал-Кашшоф»нинг «Тафсир аз-Замахшарий», «Баҳрул улум»нинг «Тафсир ас-
Самарқандий» ва «Мадорикут танзил ва ҳақоиқут таъвил»нинг «Тафсир ан-
Насафий» каби тилга осон бўлган иккинчи номларининг борлиги ушбу 
асарларнинг кўп ишлатилгани ва уларга бўлган катта эътиборни кўрсатади. 
Юртимизда ҳозирга қадар тафсир ёзиш анъанаси давом этиб келмоқда. Бу 
анъана ХХ асрдан бошлаб Қуръоннинг ўзбек тилидаги таржима ва 
тафсирларида ўз аксини топмоқда. Темурийларгача араб, кейин форс, сўнгра 
туркий ва унинг бир қисми бўлган ўзбек тилининг расмий доираларда кенг 
тарқалиши шунга мувофиқ тилларда асарлар битилишини тақозо этди. 
Истиқлол йилларида Ш.Бобохоновнинг Амма пораси таржимаси, 
Муҳаммаджон Ҳиндистоний, Олтинхонтўра, Алоуддин Мансур, М.Усмонов, 
Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ва Абдулазиз Мансурнинг нашрлари чоп 
этилди. 
Саволлар: 
1. Мовароуннаҳр ҳудудига қайси ерларкиради? 
2. Мовароуннаҳрда тафсир илми қай тариқа ривожланган? 
3. Дастлабки муфассирлар сифатида кимларни кўрсатиш мумкин? 
4. Тафсирлар келтирилган қандай Саҳиҳ тўпламлари мавжуд? 
5. Мотуридий тафсирининг хусусияти нимада? 
6. Самарқандий тафсирининг хусусияти нимада? 
7. Насафий тафсирни қандай услубда ёзган? 
8. Ўрта асрларда яшаган муфассирлар кимлар? 
9. Ўзбекистонда тафсиршунослик анъанаси қандай давом этмоқда?