Тадбирлар номи

5-МАВЗУ: XIX АСР ОХИРИ XX АСР БОШЛАРИДА
ҲУНАРМАНДЧИЛИКНИНГ АҲВОЛИ.


РЕЖА:
1. Ҳунармандчилик ва у ишлаб чиқарган маҳсулотларнинг аҳоли турмушидаги
аҳамияти.
2. Ҳунармандчилик маҳсулотларининг турлари.
3. Ҳунармандчилик янги турларининг пайдо бўлиши.


1. Ҳунармандчилик ва у ишлаб чиқарган маҳсулотларнинг аҳоли турмушидаги аҳамияти.
Бизга маълумки, Фарғона водийси халқлари қадимдан ҳунармандчилик билан шуғулланиб келганлар. Водий шаҳарлари ҳисобланган Қўқон, Марғилон, Наманган, Андижон, Ўш, Риштон ва Чуст шаҳарлари иқтисодиётида ҳунармандчилик муҳим ролp ўйнар эди. Шаҳар ҳунармандларининг асосий маҳсулотлари аҳолининг кенг тармоқларига мўлжалланган эди. Ҳунармандлар Ўрта Осиё шаҳар ва қишлоқ аҳолисини меҳнат қуроллари, уй-рўзғор буюмлари, озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаб келганлар. Шу боис, Ўрта Осиё халқлари турмушини ўрганган тадқиқотчи Гр. Головин «Кустарнқе промқслқ Туркистана» мақоласида «Аҳолининг барча талаб ва эҳтиёжлари қўл меҳнати асосида ишланган ва тайёрланган ҳаётий маҳсулотлар билан қондириларди» деб ёзган эди.
Ҳунармандчилик ишлаб чиқариши, асосан, қўл меҳнатига асосланган эди. Иш қуроллари хилма-хил бўлса-да, кўп ҳолларда ибтидоий усулда тайёрланган бўларди. Техника ривожланмаган пайтда юқори сифатли маҳсулот тайёрлаш асосан устанинг қобилиятига ва касб маҳоратига боғлиқ бўларди.
Муаммоли савол:
Ҳунарманд ва ҳунар деганда нимани тушунасиз?

Ҳунармандчиликда шогирд тайёрлашга алоҳида аҳамият берилган. Шу боис, ҳунар ўрганиш болалик йиллариданоқ бошланарди. Зарур малака ва маҳоратни фақат шу тарздагина эгаллаш мумкин эди. Одатда, усталар ўз ҳунарларининг сирини сақлашга ҳаракат қилишар, бу сирни фақат яқин одамларигагина, ўз оила аъзоларига, кўпинча тўнғич ўғилларига ўргатишган. Аммо қўшимча ишчи кучи керак бўлган касбларда четдан шогирдлар жалб қилинарди. Кўп ҳолларда четдан олинган шогирд балоғатга етмаган ўғил бола бўларди. Шогирдлик даврида у устанинг уйида яшар ва уста шогирдини боқиши, кийинтириши керак эди. Шогирдлик муддати 1,5 йилдан 5 йилгача бўларди. Шогирд ва унинг яқин кишилари шогирдлик муддатини қисқартирилишидан, уста эса бу муддатни узайтирилишидан манфаатдор эдилар. Усталарнинг кўпчилик қисми шогирдларига ўз билимларини холисона ўргатишар ва ота ўрнида оталик қилишарди, бу эса етим шогирдлар томонидан ғоят қадрланарди.

Аммо баъзи усталар шогирдларига ўз билимлари ва иш усулларини ўргатишга шошилмасди, шогирд малака орттириш учун устозига кўп йилллар дастёр бўлиб юришга мажбур бўларди.
Шуни таъкидлаш керакки, ҳунармандчиликда уста асосий сиймо эди. У ишлаб чиқаришнинг асосий ташкилотчиси бўлиб, ишлаб чиқаришда ундан ва шогирддан ташқари, унинг оила аъзолари ҳам қатнашардилар. Оилада меҳнат тақсимланган бўлиб, ҳар бир киши муайян иш бўлагини бажарарди. Иш одатда устахонада бажариларди. Ихтисослаштирилган устахоналар дўкон деб аталарди. Дўконда тайёрланган маҳсулотлар шу ернинг ўзида сотиларди. Бошқа тоифадаги устахоналар - корхоналар ҳам бўларди. Бу ерда маҳсулот сотилмас, балки фақат ишлаб чиқариларди. Улар ҳам хусусий шахсларга тегишли бўларди. Корхоналарда бир неча киши ишларди. Тарихий ҳужжатларда чўян қуювчилар, қоғоз ясовчилар корхонаси ва шу сингарилар тилга олинади. Устахоналар одатда, бадавлат кишиларга тегишли бўлиб, улардан асосан ижарага бериш йўли билан фойдаланилган.