Тадбирлар номи

4. Пахтачиликнинг ҳукмрон тармоққа айланиб бориши.
Фарғона вилояти аҳолисининг асосий қисми деҳқончилик билан шуғулланган, пахтачилик салмоқли ўрин эгаллаган. Юқорида кўрсатилганидек, рус ҳукумати ва капиталистлари вилоятда Америка пахта навларини иқлимлаштириш бўйича катта ишларни амалга оширдилар. Натижада янги пахта навлари тобора кўп экиб борилиб, маҳаллий пахта майдони (1-жадвал) қисқариб борди.
1-жадвал

Йиллар	Америка пахтаси	Маҳаллий пахта	Жами
	Десятина	десятина	десятина
1888 1889 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900	15008 27550 32492 52979 72588 71208 67696 94395 115727 102642 95544 144.444 174026	19661 23166 18649 13315 17196 14092 14644 16084 1299 14153 10686 10839 12300	34669 50716 51141 66294 89784 85300 82340 110979 117026 116795 116230 155283 186326

Жадвалдан аёнки, Америка пахтаси 1888 йилда 15008 десятинни ўз ичига олган бўлса, 1890 йилда 32492 ва 1900 йилда 174026 десятинага кўтарилди. Муҳаллий пахта экин майдони гоҳ кенгайиб, гоҳ озайиб турган. Умумлаштирганда Фарғона вилоятида пахта майдони 1888 йилда 34669 ва 1900 йилда 186326 десятинни ташкил этган. Пахтани етиштиришда об-ҳавонинг қулай келиши муҳим ўрин эгаллаган. Шунинг учун ҳам 1899 йилда пахта майдони 40% кўпайган. Буни назарда тутган Фарғона вилоятининг ҳарбий губернатори Чайковский Иператор номига юборган ҳисоботида «Эндилкида қаттиқ ишонч билан айтиш мумкинки, Россия саноати учун ниҳоятда зарур бўлган пахтани экиш ва уни ривожлантириш ўсиб бораверади», – деб ёзган эди. Шунингдек, у 1899 йилдаги пахта савдо фирмаларига ва аҳолига 20 миллион сўм даромад келтирганлигини баён этган.

Чайковский пахтадан олинаётган даромадни рўкач қилиб, ҳар десятинадан 3 сўм 83 тийин олинаётган солиқни 9-12 сўм орасида кўпайтиришни ва бу билан давлат хазинасига фойда келтиришни тавсия этади. Унинг кўрсатишича, пахтага қўйилаётган имтиёзли солиқни сақлаган ҳолда тола савдога ёки заводдан чиқарилаётганда ундан қўшимча солиқ олиш лозим эди. Шундай қилинганда давлат хазинасига 100 минглаб сўмлар тушиши кўрсатилади.
Бинобарин, маҳаллий рус маъмурияти пахта ҳисобига давлат хазинасини янада кўпроқ бойитишга ҳаракат қилган. Шунга қарамай, ҳукумат эндигина кучга кириб бораётган пахтачиликка зарба бермасликни ўйлаб, таклифни инобатга олмади.
1896 йилда Фарғона вилоятида пахта экиш майдонлари ва ҳосилнинг ҳажми (2-жадвал) қуйидагича бўлган.
2-жадвал