Тадбирлар номи

Адабиётлар:
1. Туркистон чор Россияси мустамлакачилиги даврида. Ўзбекистоннинг янги тарихи. Биринчи китоб, «Шарқ», Тошкент, 2000.
2. История Андижана. «Фан», Тошкент, 1980.
3. История Коканда. «Фан», Тошкент, 1982.


Таянч иборалар:
1. Пахта базаси. 4. Фирма нима?
2. Хомашё. 5. Ширкат нима?
3. Метрополия. 6. Синфий табақаланиш қандай бўлди?


Мустаҳкамлаш саволлари:
1. Чор Россиясининг ўлкадаги иқтисодий сиёсатдан кўзлаган мақсади нималардан иборат эди?
2. Темир йўллар қурилишининг мақсади нима эди?
3. Нима сабабдан пахта тозалаш заводлари кўплаб шаклланди?
4. Саноатнинг яна қандай турлари пайдо бўлди?
5. Водийда капиталистик муносабатларнинг шаклланиши нималарда кўринди?
6. Туркистон иқтисодий ҳаётида Фарғона водийсининг салмоғини таҳлил қилиб беринг.
7. Фарғона водийсида ишчилар синфининг шаклланиши ва уларнинг миқдори ҳақида фикр юритинг.
8. Саноат корхоналарида хавфсизлик техникасига риоя қилинармиди?
7-МАВЗУ: XIX АСР ОХИРИ ХХ АСР БОШЛАРИДА ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ИЧКИ ВА ТАШҚИ САВДО


РЕЖА:
1.Ички бозорнинг шаклланиши. Шаҳарлардаги карвонсаройлар, савдо
дўконлари.
2.Ташқи савдо муносабатлари.


1. Ички бозорнинг шаклланиши. Шаҳарлардаги карвонсаройлар, савдо дўконлари.
Фарғона водийсида бутун ўлканинг бошқа ҳудудларида бўлгани сингари савдо муносабатлари шаҳар ва қишлоқ аҳолисини кундалик эҳтиёж моллари билан таъминлашда алоҳида аҳамиятга эга бўлган.
Савдо муносабатлари хонлик даврида ҳам, кейинчалик Россия мустамлакачилиги даврида ҳам ички ва ташқи савдога бўлинган. Ички савдо асосан қадимги даврдан буён ўзаро кўчманчи чорвадорлар, ўтроқ деҳқонлар ва шаҳар-қишлоқ ҳунармандлари маҳсулотларига асосланган эди.
Қўқон шаҳри марказлашган савдо шаҳри ҳисобланган. Ҳафтада бозор уч кун: якшанба, чоршанба ва пайшанба кунлари ишлаган.
Товар-пул муносабатларининг ва ички бозорнинг вужудга келиши жараёнида қишлоқ бозорлари шаҳар бозори билан яқинлашди, шаҳар бозори билан қишлоқ бозори ўртасидаги алоқалар кучайиб борди. Зеро, шаҳар савдогарлари қишлоқ бозорларида шаҳар ҳунармандларининг турли-туман маҳсулотларини: рўзғор буюмлари, қишлоқ хўжалик асбобларини ҳамда фабрика маҳсулотларини сотиб, ўз навбатида шаҳар аҳолиси учун зарур бўлган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ва шаҳар ҳунармандлари, саноат корхоналари учун керакли хомашёни харид қилиб қайтганлар ёки бунинг акси бўлиши мумкин эди. Қишлоқ савдогарлари ўз маҳсулотларини шаҳарга олиб келиб сотишлари ҳам ташкил топди.
Лекин, шуни таъкидлаш лозимки, кўп ҳолларда майда ишлаб чиқарувчилар, шу билан биргаликда мевалар ҳам, бозорнинг ўзидан олибсотарлар қўлига тушиб қоларди. Бу ҳақда «Закаспийское обозрение» газетаси 1901 йил 19 апрелp сонида шундай маълумот беради. «Қизиғи шундаки, бу ўзига хос ярмаркаларга (шаҳар бозорига-А.Ш.) майда ишлаб чиқарувчилар ўз маҳсулотлари билан аробаларда ким пиёз, ким ўтин ва бошқа турли маҳсулотлар билан келадилар. Андижоннинг эски бозорида ҳафтанинг ҳар пайшанба куни бевосита ишлаб чиқарувчи билан харидорлар учрашадилар. Лекин бозорга келган маҳсулотларнинг жуда кўп қисми олиб сотарлар қўлига тушади ва улар ўзларининг янги ва эски бозорда дўконларига эга бўлгани ҳолда бу маҳсулотларни 2-3 марта ортиқ баҳо билан сотадилар». Бу капитализмнинг ривожланиб бориш шароитида қонуний ҳол ҳисобланади.
Масалан, 1901 йилда вилоятда олиб сотарлар 100 дона тухумни 1-1 сўм 20 тийиндан олиб, 1 сўм 80 тийин ёки 2 сўмдан сотганлар. Бу даврда вилоятда жуда қимматчилик ҳукм сурган. Бир фунт писта 25-30 тийин, бир фунт оқ нон 5 тийин, қора нон 4 тийин, бир сажен оддий ўтин 9-10 сўм, бир сажен ўрик ўтин эса 12-13 сўм турган. Ваҳоланки, шу даврда пахта тозалаш заводларида бир кунда бир ишчига 25 тийиндан 35 тийингача ҳақ тўланган, холос.
Фарғона вилоятида пахтачиликнинг тараққий этиши, маҳаллий савдода пахта билан савдо қилишни кучайтириб юборди. Вилоятда пахта сотиб олишнинг, асосан, уч тури қўлланилган.
Биринчидан, чигитдан тозаланган пахтани сотиб олиш. Бу йўл билан ўзларининг ип йигириш фабрикаларига эга бўлган йирик фирмалар ёки ана шундай йирик фирмаларга хизмат қилувчи шахслар шуғулланганлар.
Иккинчидан, тозаланмаган (чигитдан ажратилмаган) пахтани заводларда қайта ишлаш учун сотиб олиш. Бу йўл билан ўз пахта тозалаш заводларига эга бўлган фирмалар ва ўзларига моддий жиҳатдан дуруст ҳисобланган шахслар, кўп ҳолларда эса ўз пахта тозалаш заводига эга бўлган шахслар шуғулланганлар. Лекин бундай шахслар ўзлари томонидан тозаланган пахтани мустақил равишда халқаро бозорга жўнатмасдан, балки пахтани тозаланган ҳолда биринчи группа пахта сотиб олувчиларга қайтадан сотганлар.