Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

MIS. Mis o‘simliklarning rivojlanishi uchun zarur mikroelemeitlardan biridir. Uning zarurligi oziqaviy eritmadagina emas, balki dala sharoitida ham aniq ko‘rinadi. O‘simliklarda o‘rtacha miqdori 0,0002 foiz yoki 0,2 mg/kg atrofida. Bu miqdor o‘simlik va tuproq turiga bog‘liq. Mis tuproqda sulfidlar, sulfatlar, karbonatlar shaklida, tuproqning organik moddalari bilan bog‘liq holda uchraydi. Muhitning ishqoriyligi qancha yuqori bo‘lsa, o‘simliklarga shuncha kam o‘tadi. O‘simliklar misni tuproqdan kation (Cu) shaklida o‘zlashtiradi. O‘simlikning yosh o‘suvchi qismlarida va urug‘larida ko‘p bo‘ladi. Masalan, g‘o‘za organlarida: barglarida mis 2;5 mg/kg, poyasida 1,0 mg/kg, chanog‘ida 4,8 mg/kg, chio‘g‘itida 4,2 mg/kg va tolasida 0, 2 mg/kg. O‘simlik barglaridagi umumiy misning 70 foizi xloroplastlarda va yarmi slastotsianin fermenti tarkibida uchraydi. Plastotsianin fermenti fotosintez jarayonida elektronlarni tashish vazifasini bajaradi. Mis bir qator muhim fermentlar (askarbotoksidaza, polifenolokdaza, ortodifeniloksidaza va triozinazalar) tarkibiga kiradi. Bu mikroelement azot almashinuvida ham ishtirok etadi. Nitratreduktaza fermntining tarkibida ham bor. Xlorofillning sintezi jarayonidd mis ham faol ishtirok etishi aniqlangan. Mis vitaminlarni faollashtiradi, uglevod va oqsillar almashinuvini kuchaytiradi. Keyingi yillardagi izlanishlar o‘simliklarning qurg‘oqchilikka, sovuqqa va issiqqa chidamliligini oshirishda ham misning ahamiyati borligini ko‘rsatdi. Mis yetishmasligidan o‘simliklarning o‘sishi, gullashi to‘xtaydi. Barglarda xloroz boshlanadi. G‘allasimonlarda boshoqlar rivojlanmay qoladi. Mevali daraxtlarning uchlari quriydi. Mis o‘g‘itlari, ayniqsa, botqoq tuproqlarda yaxshi natija beradi. CHunki bunday tuproqlarda uning miqdori juda oz. o‘g‘itlar sifatida mis sulfat tuzi, mis eritish zavodlarining chiqindilari ishlatilishi mumkin.
MOLIBDEN. Tuproqda molibden silikatlar tarkibida uchraydi. O‘simliklarga anion (MoO₄) shaklida o‘tadi. Molibden dukkakli o‘simliklarda eng ko‘p (0,5-2Omg/kg) quruq massa va g‘allasimonlarda ozroq (0,2-2,0 mg/kg) to‘planadi. O‘simliklarning yosh qismlarida va barglarida ko‘p to‘planadi. Molibden molekulyar azotning fiksatsiyasini ta’minlovchi mikroorganizmlar uchun juda zarur. Dukkakli o‘simliklar ildizidagi bakteroidlardagi nitroenaza fermentining faol markaziga mis kiradi va bu fermentning faoliyaligini kuchaytiradi. Umuman, dukkakli o‘simliklarga molibden ko‘proq kerak. Molibdenning oshiqchasi ham zararlidir. Masalan, em-xashaklar tarkibida molibdenning miqdori 20 mg/kg dan ko‘p bo‘lsa, xayvonlarga zararli ta’sir etadi.