Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

KOBALT. Kobalt tuproqda silikat va boshqa tuzlar tarkibida uchraydi.
O‘simliklarda o‘rtacha 0,00002 foiz yoki 0,02 mg/kg quruq massaga teng.Bu element ko‘proq dukkakli o‘simliklarga zarur bo‘lib tuganak bakteriyalarni ko‘paytirishni ta’minlaydi. V₁₂ vitamini tarkibida kobalt ko‘p uchraydi. Bu vitaminni faqat bakteroidlar sintez qiladi. U molekulyar azotning fiksatsiyasida ishtirok etadi. Kobalt azot o‘zlashtirishga, xlorofillning miqdorini oshirishga ta’sir etadi.
Agar tuproqda kobaltning miqdori 2,5-4,5 mg/kg bo‘lsa, etarli hisoblanadi. O‘g‘it sifatida ishlatish uchun kobalt sulfat tuzi tavsiya etiladi.
RUX. Rux tuproqda fosfatlar, karbonatlar, sulfidlar, oksidlar va silikatlar tarkibida bo‘ladi. O‘simliklarga kation (Zn ) shaklida o‘tadi. Rux dukkakli va g‘allasimonlarning yer usti qismlarida 15-60 mg/ kg quruq massa hisobida bo‘ladi. O‘simliklarni yosh organlarida ko‘proq to‘planadi. Rux o‘simliklarning modda almashinuvida faol ishtirok etadi. Glikoliz jarayonida ishtirok etuvchi fermentlar (geksokinazalar, enolazalar, triozofosfatdegidrogenazalar, aldolazalar) uchun zarur hisoblanadi. Rux etmaganda o‘simliklarda, ayniqsa, fosfor almashinuv jarayoni zararlanadi. o‘simliklar o‘sishdan to‘xtaydi, barglarda xloroz boshlanadi, hosil tugish izdan chiqadi, fotosintez jarayoni pasayadi. Rux juda kam bo‘lgan yerlarda sitrus o‘simliklarining kasallanishi aniqlangan. SHunday kasallik ro‘y bergan vaqtda tuproqqa ozroq rux tuzlari solish tavsiya etiladi. Xar bir gektar erga 6-10 kg ruxni (Zn SO₄.7H2O dan past konsentratsiyali eritma tayyorlab) o‘simliklarga purkash tavsiya etiladi.
BOR. Bor juda ko‘p o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishi uchun zarur element hisoblanadi. Ayniqsa, zig‘ir, rangli karam va qand lavlagi o‘simliklari bor bo‘lmagan ozuqali eritmada tez zararlanadi va qurib qoladi. Umuman, ikki pallali o‘simliklar borni bir pallalilarga nisbatan ko‘proq talab etadi. O‘zbekistondagi bo‘z tuproqlarda umumiy miqdori 31-35 kg/mg atrofida bo‘lib, o‘zlashtiriladigan qismi 0,3-1,2 mg/kg.ga teng. O‘simliklarda o‘rtacha 0,000 1 yoki 0,1 mg/kg quruq massa hisobida bor bo‘ladi. Bor ayniqsa, o‘simlik gullarida, hujayra po‘stida to‘planadi. Ko‘p fiziologik jarayonlarga ta’sir etadi. Bor gulchanglarning unishini va chang naylarining o‘sishini tezlashtiradi. Gullar, mevalar sonini ko‘paytiradi. Uglevodlar, oqsillar va nuklein kislotalarning almashinuviga ta’sir etadi. Bor etmaganda reproduktiv organlarning shakllanishi—changlanish va meva tugunlarining hosil bo‘lish jarayonlari iz dan chiqadi. O‘sish konusi birinchi navbatda nobud bo‘ladi. O‘g‘it sifatida bor kislotasini (N₃V0₃) ishlatish mumkin. Uniig taribida 17 foiz bor bo‘ladi. Borli chiqindilardan foydalanish ham yaxshi natija beradi.